Gıda katkı maddeleri, insanların tuzun etin bozulmasını engellediğini keşfetmelerinden beri binlerce yıldır kullanılmaktadır. Günümüzde gıdaların lezzetini, görünümünü, kıvamını veya gıda içindeki besinlerin korunması, paketlenmesi veya modifiye edilmesini sağlamak için 10.000’den fazla katkı maddesi vardır. Ancak gıda katkı maddesi olarak kullanılan bazı kimyasallardan uzak durulması gerektiği –özellikle de çocukların– giderek daha fazla bildirilmektedir.
Aşağıda en sık kullanılan gıda katkı maddeleri ve yol açabileceği sağlık problemleri sıralanmıştır. Bu listede gıdaların işlenmesi ve paketlenmesinde kullanılan indirekt katkı maddeleri ve doğrudan gıda içine konulan direkt katkı maddeleri yer almaktadır.
Gıda katkı maddeleri: Kullanım Alanları ve Yol Açabileceği Sağlık Problemleri
Gıda Katkı Maddelerinin Çocuklar Üzerindeki Etkisi
Bazı katkı maddeleri hormonları etkileyerek büyüme ve gelişmeyi engellediği çalışmalarda gösterilmiştir. Bazıları çocuklarda obezite riskini de artırmaktadır. Vücut boyutları ve besinsel tüketimleri nedeniyle yetişkinlere kıyasla daha fazla maruz kaldıkları düşünülürse çocukların bu maddelerin etkilerine daha duyarlı olabileceği söylenebilir.Aşağıda en sık kullanılan gıda katkı maddeleri ve yol açabileceği sağlık problemleri sıralanmıştır. Bu listede gıdaların işlenmesi ve paketlenmesinde kullanılan indirekt katkı maddeleri ve doğrudan gıda içine konulan direkt katkı maddeleri yer almaktadır.
Gıda katkı maddeleri: Kullanım Alanları ve Yol Açabileceği Sağlık Problemleri
| Kimyasal | Gıda Sektöründe Kullanımı | İlişkili Olduğu Sağlık Problemleri |
| Bisphenol (BPA) | · Plastik kapları sağlamlaştırır · Metal yiyecek ve içecek kutularında pas oluşmasını engeller | · Vücutta östrojen gibi davranır ve puberte zamanını değiştirir, doğurganlığı azaltır, vücut yağ oranını artırır, sinir ve immün sistem üzerine olası etkileri vardır |
| Phthalates (fitalat) | · Plastik tüp kullanımı için plastik ve vinile esneklik kazandırır · Endüstriyel gıda üretiminde kullanılır | · Erkek genital sistem gelişimini etkiler, çocukluk çağı obezitesini artırır, metabolik fonksiyonları etkiler ve kardiyovasküler sistem üzerine etkileri vardır |
| Perfluoroalkil kimyasallar (PFCs) | · Gıda paketlemesinde kullanılan yağlı kağıt ve karton yapımında kullanılır | · İmmün yanıtı, doğum ağırlığını ve doğurganlığı azaltır · Metabolizma, sindirim, kas kontrolü, beyin gelişimi ve kemik sağlığı için oldukça önemli olan tiroid hormon sisteminde bazı değişikliklere neden olabilir |
| Perchiorate | · Bazı kuru gıda ambalajlarındaki statik elektriği kontrol eder | · Tiroid hormonlarını engelleyerek yaşamın erken döneminde beyin gelişimi ve büyümeyi etkiler |
| Sentetik yapay gıda boyaları (AFCs) | · İşlenmiş gıda ve içeceklerin –özellikle çocukların tükettiği gıdalarda sıktır– görünümünün iyileştirilmesinde kullanılır | · Besleyici içeriklerin yerini alarak onlar varmış gibi tat verir, örneğin meyve sularında gerçekten meyve olmaması ya da çok az meyve içermesi · Çocukların davranışı ve dikkati üzerine etkileri olabilir |
| Nitratlar/nitritler | · Koruyucu ve renk artırıcı –özellikle tütsülenmiş ve işlenmiş et, balık ve peynirlerde kullanılır | · Sindirim ve sinir sistemindeki tümörler ile ilişkilidir, tiroid problemlerine de yol açabilir · 0-3 yaş arasında methemoglobinemi nedenidir · Kanın oksijen taşıma kapasitesini azaltabilir |
Ailenizin Gıda Katkı Maddelerine Maruziyetini Azaltma
- Taze veya donmuş gıdalar alın
- İşlenmiş et yemeyi azaltın
- Mikrodalga fırın ve bulaşık makinelerine plastik kapları koymayın
- Cam ve paslanmaz çelik kullanın
- Plastik geri dönüşüm kodlarını öğrenin
- Ellerinizi yıkayın
Gıda Katkı Maddeleri İle İlgili Aileler Tarafından Sık Sorulan Sorular
Gıdalarda hangi katkı maddelerinin olduğunu nasıl öğrenebilirim?
- Gıdalara doğrudan konulan katkı maddeleri içindekiler listesinde yazılır, ancak genellikle kimyasal isimleri yazılır. Örneğin tuz, sodyum klorid; şeker, sükroz; C vitamini, askorbik asit; E vitamini, alfa tokoferol olarak yazılabilir. Yapay renklendiriciler genellikle Mavi #2 veya Sarı #5 gibi sayıları ile birlikte yazılır. Ancak işleme ve paketleme aşamalarında kullanılan ve içindekiler listesinde yazılmayan indirekt katkı maddeleri de vardır. Bunlar arasında plastik, yapıştırıcı, boya, kağıt, karton ve farklı tipteki kaplamalarda bulunan kimyasallar yer alır.
Katkı maddeleri bebek ürünleri için sorun teşkil eder mi?
- Biberon ve alıştırma bardaklarında BPA bulunması yasaklanmıştır. Buna rağmen bu kimyasal hala bazı yiyecek ve içecek kaplarında kullanılmaktadır. Çoğu firma gönüllü olarak ürünlerinden BPA’yı çıkarmıştır, fakat çoğunda yerine kullanılan bisphenol (BPS) kimyasalı da sağlık üzerine benzer etkileri göstermektedir. Ayrıca bebek ısırma halkaları gibi bebek ürünlerinde bazı fitalatların kullanımı da yasaklanmıştır.
Yapay renklendiriciler çocuklarda hiperaktiviteye neden olur mu?
- Yapay renklendiricilerin çocukların davranışları üzerine etkileri olup olmadığını anlayabilmek için daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir. Bu maddeler üzerine yapılmış özgün araştırmaların birçoğu hayvan çalışmasıdır ve davranışsal etkileri içermemektedir. Amerikan Pediatri Akademisi tarafından bugünkü bilgiler ışığında dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHAB) veya başka davranışsal problemleri olan bazı çocuklar için eğer semptomları kötüleşiyor gibi görünüyorsa diyetlerinden yapay renklendiricilerin çıkarılmasının faydalı olabileceği söylenmektedir.
