Yaşlılıkta, Zekâda Gerileme Olur mu?

Yaşlılıkta, Zekâda Gerileme Olur mu?
Öncelikle, bu yazıyı okumadan önce ya da okuduktan sonra, Kafa Karıştıran Bir Kavram: Zekâ Nedir?

Beyin de diğer bütün organlarımız gibi yaşlanır, hastalanabilir, ya da sakatlanabilir. Beynin normal gelişim sürecinde öğrenmeye ve mantıklı düşünmeye eğilimi gençlikte hızla artar, genç yetişkinlikte tepe noktasına ulaşır, ve daha sonra da yavaş yavaş azalmaya başlar. İyi haber ise; beynin bazı önemli yetenekleri, bu gerileme dönemine direnebilir.

Bazı IQ araştırmacıları, akıcı zekâ (gF) testleri ile kristalleşmiş zekâ (gC) testlerini birbirlerinden ayırıyorlar. Akıcı zekâ; ani öğrenme, akıl yürütme ve problem çözmeyi içeriyor. Kristalleşmiş zekâ ise; anadilimiz içerisindeki kelime haznemiz ya da geniş kültürel birikimimiz gibi geçmişteki entelektüel uğraşlarımızın kristalleşmiş meyvelerini içeriyor. Gençlik boyunca gF ve gC eş zamanlı olarak artıyor, fakat daha sonra bu iki zekâ farklı yörüngeleri takip ediyor.

Bütün gF yetenekleri beraber azalıyor, bu durum belki de beynin işleme hızının zamanla azalmasından kaynaklanıyor olabilir. Fakat, birçok insanın gC yetenekleri, yaşlılıkta da hala tepe noktasının yakınlarında kalıyor. Tabii ki, yaşla alakalı hafıza kaybı bir bireyin hatırlama yeteneğini etkileyecektir; fakat, bu durumun zekâyı nasıl etkilediği de, henüz bilinmiyor.

Bardağın dolu tarafından bakacak olursak; gC yeteneklerinin sağlamlığı, gF yeteneklerindeki kaybın etkilerini telafi ediyor. Yaşlı çalışanlar genellikle alışılmışın dışındaki problemleri çözmekte daha az yeteneklidir. Fakat, genellikle bu durumu deneyim havuzlarına başvurarak zor kazanılmış bilgelikleriyle telafi ederler. Bunun yanı sıra, gC için gF’nin azalmasını gizliyor da diyebiliriz ve aslında bunun tehlikeli sonuçları da olabilir. Örneğin, yaşlılıkta rastlanılabilecek sağlık problemleri yeni bilişsel zorlukları beraberinde getirebilir, güçlü gC yetenekleri olan insanlar başa çıkamayacakları sağlık problemlerinin varlığını daha rahat anlayabilir.

Bilişsel fonksiyonların azalmasını yavaşlatmanın ya da durdurmanın yöntemleri de mevcut. Örneğin, yeni yapılan çalışmalarla artık fiziksel egzersizlerin vücudun kardiyovasküler sağlığını koruyarak beyni de koruduğunu gösteriyor. Ayrıca, zihin egzersizleri yapmak da bir diğer yöntem. Fakat, yapılan zihinsel egzersizler yalnızca pratik edilen belirli bir yeteneğin güçlendirilmesini ve/veya korunmasını sağlayabiliyor. Yine yakın zamanda, bilişsel yeteneklerin korunması sağlayamaya yarayan ilaçları da görmeye başladık. Tabii ki, önlemi önceden almak, sigara içmemek, fazla alkol tüketmekten kaçınmak, kafa yaralanmalarına karşı dikkat etmek, ve sevmek bilişsel sağlığınızı korumanın hala en güzel yolları.