Maoriler

Yeni Zelanda'nın Polinezya kökenli yerli halkıdır. Ülkenin toplam nüfusunun yaklaşık yüzde 10'unu oluştururlar. Cook Adaları'nda da yaşayan Maoriler bütün öbür Polinezyalılar gibi açık kahverengi tenlidir (bak. polinezyalılar). Maori dili Polinez-ya'da ve Malakka Yarımadası'nda konuşulan dillerle yakın akrabadır.

1814'te Yeni Zelanda'ya gelen Hıristiyan misyonerler birbirinden değişik özellikleri olan birçok kabileyle karşılaştılar. Her biri kendi adıyla tanınan ve kendi topraklarında yaşayan bu kabileler ancak Avrupalılar'ın gelişinden sonra birleşebildi. Maoriler kendilerini "sıradan insanlar" anlamına gelen maori sözcüğüyle adlandırıyorlardı; yeni gelenle-reyse "balina sırtında gelen tanrı önder" anlamındaki pakeha adını verdiler.

Çok eski yerleşim bölgelerinde yapılan kazılar Yeni Zelanda'ya ilk insanların en az bin yıl önce gelip yerleştiğini göstermektedir. İlk göç İÖ 1150'lerde büyük ormanlara yerleşmek amacıyla kanolarla denizden gelerek karaya çıkılmasıyla gerçekleşmişti. İkinci göç yaklaşık 200 yıl sonra yapıldı. Bu göçte ormanlardaki insanları yönetecek olan önderlerle aileleri geldi. Cook Adalan'ndan biri olan Rarotonga'dan yola çıkan üçüncü seferle de yiyecek olarak yetiştirilmek üzere yam ve gölevez bitkileri, yaprakları tapa bezi yapımında kullanılan dut fidanları ve evcilleştirmek amacıyla köpekler getirildi. Maoriler bu göçler sırasında katamaran adı verilen çift gövdeli büyük kanolar kullanmışlardı (bak. Katamaran).

Maori ekonomisi avcılık, çiftçilik ve basit üretim üzerine kurulmuştu. Ülkenin kuzeyinde başlıca ürün tatlıpatatesti. İklimin daha serin olduğu güneydeyse yenebilir eğreltiotu çeşitleri insanların temel yiyeceğini oluşturuyordu. İç bölgelerde yaşayan topluluklar günümüzde soyu tükenmiş olan devekuşuna benzer moaları ve meyve yiyen fareleri avlar (bak. Moa), kıyıda yaşayanlar ise balıkçılık yapardı.

Maori toplumunda kadın ve erkeğin durumları farklıydı ve değişik görevleri vardı. Erkekler derin sularda avlanır, tarım ürünleri yetiştirir, kuş tutar, ayrıca ağaç oymalar yapardı. Kadınlarsa ürünleri ayıklar, kıyılardan deniz kabukluları toplar ve ketenden giyecek dokurdu. Ayrıca çocukların bakımı, yemek pişirme ve evlerin temizliği gibi işler de onların görevleri arasındaydı. Maori erkekleri kabile yaşamında egemen konumdaydı. Kabilelerin şefleri, din adamları, törenler-deki konuşmacılar ve savaşçılar hep erkekti.

Kabileler kendi içlerinde büyük ailelere bölünmüştü. Eski Maori toplumunun en üst basamağı olan şeflere büyük saygı gösterilirdi. Toplumun en alt basamağında ise savaş esirleri vardı. Din adamları kurban törenleri ve toprağın kullanımını düzenler, kabile halkını, tanrılarla ruhların insanların iyiliğini gözettiklerine inandırmaya çalışırlardı.

Avrupalılar'ın 19. yüzyılın başlarında Yeni Zelanda'ya yerleşmesinden sonra Maoriler yavaş yavaş yaşam biçimlerini değiştirdiler. Birçoğu kentlere göç etti. Günümüzde Maori-ler'in yüzde 75'i, Yeni Zelandalı beyazlarla evlenme oranının düzenli bir yükseliş gösterdiği kent ve kasabalarda yaşar. 20. yüzyılın ikinci yarısında Maoriler'in eğitim düzeyinde büyük bir gelişme oldu. Günümüzde Yeni Zelanda Parlamentosu'nda Maoriler kendi seçtikleri dört Maori üyeyle temsil edilir. Maoriler kendi kültürel özelliklerini korumak için çaba göstermekle kalmayıp, Yeni Zelanda'nın müzik ve sanat yaşamında da etkin bir yere sahiptir.