Komplo teorilerine neden inanırız?

Komplo teorileri, insan olmanın bazı temel özelliklerinden yararlanmaktadır. İnsan zihni her zaman kalıplar bulmaya ve çevresini anlamlandırmaya çalışmaktadır.

Komplo teorileri neden inandırıcıdır?​

İnsanlar ayrıca her zaman kendilerini bağlı hissettikleri gruplar ve insanlar aramaktadırlar. Komplo teorileri, insandaki bu özelliklerden beslenmekte ve bize kendimizi daha güvende hissettirebilecek açıklamalar sunmaktadır.

Komplo teorileri dünyayı anlamaya yardımcı olurlar​

İnsan zihni her zaman kalıp arayışı içerisindedir; bu yüzden bazı zamanlar bulutlara bakarken bir yüz görebiliriz. Benzer şekilde, farklı olay ve durumlarda da kalıplar arar ve görürüz. Çoğumuz yaşanan olaylar ve bir dizi davranış için nedensel açıklamalar bulma eğilimindeyizdir. Tonlarca uyaran ve rast geldiğimiz olaylar kaotik bir dünyayı anlamlandırmanın bir yoludur.

Bir komplo teorisi, tahrip edici olaylar için bir açıklama sağlamaktadır. Bir şey hakkında yeterli veri olmadığında merakın giderilmesini sağlar ve temel olarak, insanlar için yanlış da olsa bir açıklama, açıklamasız kalmaktan daha iyidir.

O halde, bir konu hakkında çok az veya çelişkili bilgi olduğunda komplo teorilerinin ortaya çıkmasının daha olası olduğu düşüncesi mantıklı görünmektedir.

Komplolar, aynı zamanda bir olay birçok insanın hayatında çok etkili ve önemli olduğunda daha yaygın olmaktadır; ancak insanlara, nispeten sıradan veya eksik açıklamalar sunulmaktadır. Bilim adamları, komploların bir kişinin “bilişsel kapanışa” sahip olmasının bir yolu olduğu sonucuna varmaktadırlar(1). Ayrıca bu durumun sonucu olarak, komploların ciddi anlamda çekici bir yönü olduğu düşünülmektedir.

Komplo teorileri kontrol edilemeyen olaylar için kontrol sunarlar​

Komplo teorileri, insanların kendilerini güvende hissetmeleri ve rastgele olaylar içinde bir tür özerklik veya kontrol sahibi olmaları için bir yol sunmaktadır. Kendini kaderin insafına bırakanlar için bir başa çıkma mekanizması olma özelliği taşımaktadırlar. İnsanlar endişeli olduklarında ve kendilerini güçsüz hissettiklerinde bu tür teorilere karşı daha hassastırlar. Belirli bir durumda sonuçları tahmin edemediklerini hissedenlerin, onaylama için onlara güvenmeleri daha olası görünmektedir(2).

Komplo teorilerine kimler inanır?​

Gerçeklik belirsiz olduğunda, kişiliklerimizin ve bilişsel önyargılarımızın, yaptığımız inançları benimsememize neden olduğunu anlamak önem taşımaktadır. Yürütülen çalışmalara göre komplo teorilerine inanma eğilimi yüksek kişilerin “daha şüpheli, güvensiz, eksantrik, özel hissetmeye ihtiyaç duyan, dünyayı doğası gereği tehlikeli bir yer olarak görme eğiliminde” olan bireyler olduğu sonucuna varılmaktadır(3).

KAYNAKÇA:
1. Douglas, K. M., Sutton, R. M., & Cichocka, A. (2017). The psychology of conspiracy theories. Current directions in psychological science, 26(6), 538-542.
2. van Prooijen, J. W., & Van Vugt, M. (2018). Conspiracy theories: Evolved functions and psychological mechanisms. Perspectives on psychological science, 13(6), 770-788.
3. Hart, J., & Graether, M. (2018). Something’s going on here. Journal of Individual Differences.