Kafkasların gizemli kuşu: Dağ Horozu

Dağ Horozu, Kafkasya Ekolojik Bölgesi’ndeki dağların yüksek kesimlerinde yaşayan orta boy bir kuştur. Ülkemizde Trabzon il sınırları yüksek kesimlerinden, doğuda Gürcistan’ın batı sınırına kadar Doğu Karadeniz Dağları boyunca, Erzurum Palandöken Dağları’ndan Bingöl Dağları'na uzanan dağlık alan ile Ardahan’ın kuzey kesimleri boyunca yaşadığı bilinmektedir.


Dünyada 18 Dağ Horozu türü bulunmaktadır. Kafkasya Bölgesi’nde yaşayan bu Dağ Horozu (Tetrao mlokosiewiczi) Kafkasya Bölgesi’ne endemik olmakla beraber Gürcistan, İran, Rusya, Ermenistan ve Türkiye’de yaşıyor. Ülkemizdeki 1500 ila 3300 metre yükseklikteki ağaç yetişme sınırı üzerinde yazın da yeşil kalabilen çayırlar (alpin) arasında yayılış gösteren Dağ Horozu, orman olarak genellikle huş ormanlarını, orman örtüsünün azalarak çalı formlu yapıya dönüştüğü alanlar (subalpin) ve yüksek çayırlık (alpin) bölgelerde ise ormangüllerinden oluşan ortamları yaşam alanı olarak tercih eder. Araştırmalara göre, ülkemizdeki mevcut Dağ Horozu popülasyonunun 1000- 1500 birey arasında olduğu tahmin ediliyor.

Ortalama yaşam süresi 9 yıl olan Dağ Horozunun erkek ve dişi bireyleri renk, boyut, şekil ve davranış gibi çeşitli özellikler bakımından farklılık gösterir. Erkeğinin, uzun, aşağı doğru kıvrık ve çatallı kuyruğu vardır. Siyah olan tüyleri yakından bakıldığında mavi-yeşil renk veren yanardönerli bir görüntüye sahiptir. Omzunda beyaz bir leke, gözlerinin üzerinde belirgin şekilde iki yanda kırmızı ibikleri mevcuttur. Kanat altı tüyleri beyazdır.

Dişi Dağ Horozları ise erkekten küçüktür, üst tarafı siyah çizgili, alt tarafı grimsi kahverengi renktedir. Dişinin kuyruğu erkeğinkinden kısa ve köşeli uçludur. Dişiler cinsel ergenliğe birinci yılın sonunda erişirken, erkekler cinsel erişkinliğe ikinci yılın sonunda erişirler. Türün üreme mevsimi nisan ortasından haziran sonuna kadar sürer. Yılda bir kez ve bir seferde 8-12 adet yumurta yaparlar. Dişiler tek başlarına kuluçkaya yatarlar, genellikle yuvalarını yoğun bitki örtüsü altına yaparlar. Kuluçka süresi yaklaşık 20–25 gündür. Kuluçka dönemi ile yırtıcıların saldırıları sonucu yavru kayıpları ilk bir ayda yarı yarıya olur.

Dağ Horozlarının ana yiyecekleri bitkilerdir. İlk 10–15 gün genç bireyler böceklerle, salyangoz ve örümceklerle beslenir. Yetişkin bireyler nadiren böcek ve örümcek tüketirler.

HER YIL ŞENLİK DÜZENLENİYOR

Çok eşli yaşam süren Dağ Horozları, üreme zamanı lek denilen gruplar oluştururlar. Bu gruplarda erkekler dişileri etkilemek umuduyla birbirlerine üstünlük sağlamaya çalışırlar. Nisan, mayıs ve haziran ayları lek zamanları olmakla beraber bazı bireyler sonbaharda da kur davranışlarını sürdürürler. Üreme döneminde çıkardıkları küçük hırıltılar dışında genellikle sessiz bir yaşam süren Dağ Horozları, kur sırasındaki kanat çırpma sıçrayışları esnasında, kanatlarıyla yumuşak ve ince bir ıslık sesi çıkarırlar.

Göçmen bir tür olmayan Dağ Horozları yaz aylarında yüksek rakımda bulunurken, kış aylarında daha alçak rakımlarda yaşamlarını sürdürürler. İnsanlardan uzakta yaşayan, görülmesi ve yakalanması zor hayvanlardan birisi olan Dağ Horozları için Rize ili İkizdere ilçesinde 2005 yılından itibaren her yıl “Dağ horozu Şenliği” düzenlenmektedir. Dağ Horozu ekoturizm açısından önemli bir tür olmakla beraber, kuş gözlemciliği için gelen çok sayıda yerli ve yabancı turisti de bölgeye çekiyor.