Hava kütlesi, herhangi bir yatay doğrultuda sıcaklık ve nem içeriği açısından benzer özellikler taşıyan oldukça geniş hava parçalarına denir.
Hava kütlesi, herhangi bir yatay doğrultuda sıcaklık ve nem içeriği açısından benzer özellikler taşıyan oldukça geniş hava parçalarına denir. Hava kütleleri yüzlerce km2‘lik alanlarda etkili olabilmektedirler. Hava kütleleri sıcak veya soğuk, nemli ya da kuru olabilir. Hava kütleleri geliştikleri bölgenin sıcaklık ve nem özelliklerine göre kutupsal, tropikal, arktik, karasal ve denizel olarak sınıflandırılır. Kara üzerinde oluşan hava kütlelerine karasal hava kütlesi, deniz yüzeyinde oluşanlara ise denizel hava kütlesi denir.
Cephe ise sıcak ve soğuk karakterli iki farklı hava kütlesi arasındaki geçiş bölgesine denir. Ayrı özelliklerdeki hava kütleleri karşılaştıkları zaman aralarında cephe oluşur. Cepheler boyunca da çeşitli atmosfer olayları meydana gelmektedir. Cephe boyunca karşılaşan hava kütlelerinin yükselmesi soğumaya, soğuma da bulutların oluşmasına, sislere ve yağışlara neden olmaktadır.
Hava kütlesi hareketini devam ettirir ve yükselmeye devam ederse ve daha sonra dağın zirvesini aşarak alçalmaya başlarsa, alçalmaya başladığı anda fön karakteri kazanır.
Yağış rejiminin düzenli olan iklimler; Ekvatoral ve Ilıman okyanus iklimleridir. Yağış rejiminin düzensiz olduğu iklimler; Savan, muson, Akdeniz, karasal ve çöl iklimleridir.
Yağış rejimi; bitki örtüsü, nüfus dağılışı, konut tipleri, tarımsal ürün çeşitliliği ve verimi, akarsu rejimi ve debisi, yer altı su seviyesi, toprak türü üzerinde etkilidir.
Hava kütlesi, herhangi bir yatay doğrultuda sıcaklık ve nem içeriği açısından benzer özellikler taşıyan oldukça geniş hava parçalarına denir. Hava kütleleri yüzlerce km2‘lik alanlarda etkili olabilmektedirler. Hava kütleleri sıcak veya soğuk, nemli ya da kuru olabilir. Hava kütleleri geliştikleri bölgenin sıcaklık ve nem özelliklerine göre kutupsal, tropikal, arktik, karasal ve denizel olarak sınıflandırılır. Kara üzerinde oluşan hava kütlelerine karasal hava kütlesi, deniz yüzeyinde oluşanlara ise denizel hava kütlesi denir.
Cephe ise sıcak ve soğuk karakterli iki farklı hava kütlesi arasındaki geçiş bölgesine denir. Ayrı özelliklerdeki hava kütleleri karşılaştıkları zaman aralarında cephe oluşur. Cepheler boyunca da çeşitli atmosfer olayları meydana gelmektedir. Cephe boyunca karşılaşan hava kütlelerinin yükselmesi soğumaya, soğuma da bulutların oluşmasına, sislere ve yağışlara neden olmaktadır.
Oluşumlarına Göre Yağış Türleri
Konveksiyonel Yağışlar (Yükselim)
- Yeryüzünde ısınan hava hafifleyip yükselir. Yükselmeye bağlı olarak soğur ve yağış oluşturur.
- Genellikle öğle saatlerinden sonra iri taneli sağanak şeklinde görülen yağışlardır.
- Gök gürültülü sağanak yağışlar şeklinde görülür.
- Diğer adı oraj yağışlarıdır.
- Ekvator’da yıl boyu, savan ikliminde yazın, orta kuşak karasal iklim bölgelerinde havanın ısındığı ilkbahar ve yaz mevsimlerinde görülür.
- Anadolu’da kırkikindi, bahar, nisan, ahmak ıslatan, yaz yağmurlarıolarak bilinir.
- Ayrıca sert karasal iklim, savan ve tundra iklimindeki yaz yağışları konveksiyonel yağıştır.
Orografik Yağışlar (Yamaç)
- Nemli bir hava kütlesinin bir dağ yamacı boyunca yükselerek oluşturduğu yağışlara denir.
- Dağlık bölgelerde etkilidir.
- Özellikle dağların kıyıya paralel uzandığı bölgelerde ve dağların denize dönük yamaçlarında görülmektedir.
- Dünya’da en çok Güneydoğu Asya’da, Orta kuşaktaki karaların batı kıyılarında ve sıcak kuşaktaki karaların doğu kıyılarında görülür.
- Türkiye’de ise Torosların güneyi, Karadeniz Dağları ile Yıldız Dağları’nın kuzeye bakan yamaçlarında genel olarak görülür.
Hava kütlesi hareketini devam ettirir ve yükselmeye devam ederse ve daha sonra dağın zirvesini aşarak alçalmaya başlarsa, alçalmaya başladığı anda fön karakteri kazanır.Cephesel Yağışlar (Frontal)
- Farklı hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında oluşan yağış şeklidir.
- Soğuk ve sıcak hava kütleleri karşılaştıklarında sıcak hava, soğuk havanın üzerine yükselir.
- Yükselmeye bağlı ve temas yüzeyindeki soğumaya bağlı olarak yağış oluşur.
- Cephe yağışları kutuplardan gelen hava kütleleri ile Ekvator yönünden gelen hava kütlelerinin karşılaşması sonucunda Orta Kuşakta ve 60° enlemlerinde yaygın olarak görülür.
- Bu yağışlar karşılaşma veya depresyon yağışları olarak da bilinir.
Yeryüzünde Yağışın Dağılışı
Bir bölgede yağışın yıl içindeki dağılışına yağış rejimi denir. Yağış yıl içinde her ay ve mevsim birbirine yakın gerçekleşiyorsa düzenli rejim, her ay ve mevsim birbirinden çok farklı miktarda yağış düşüyorsa düzensiz rejim adını alır.Yağış rejiminin düzenli olan iklimler; Ekvatoral ve Ilıman okyanus iklimleridir. Yağış rejiminin düzensiz olduğu iklimler; Savan, muson, Akdeniz, karasal ve çöl iklimleridir.
Yağış rejimi; bitki örtüsü, nüfus dağılışı, konut tipleri, tarımsal ürün çeşitliliği ve verimi, akarsu rejimi ve debisi, yer altı su seviyesi, toprak türü üzerinde etkilidir.
Bir Yerde Yağışın Az ya da Çok Olmasını Etkileyen Faktörler
- Hava kütleleri ve cephe= Nemli ve sıcak hava kütleleri çok yağış bırakır.
- Yükselti= Yükselti arttıkça yağış artar.
- Denize göre konum= Nem asıl kaynağı denizlerdir. Bu nedenle kıyı kesimleri, iç kesimlere göre daha fazla yağış alır.
- Okyanus akıntıları= Sıcak su akıntıları buharlaştırmayı artırarak havaya nem kazandırır. Bu nedenle sıcak su akıntılarının hakim olduğu bölgeler daha fazla yağış alır.
- Yer şekilleri= Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde yağış kıyı bölgelerinde fazla iken dağların kıyıya dik uzandığı yerlerde kıyılarda yağış azdır.
- Ekvator ve çevresi (Amazon ve Kongo havzaları ile Güneydoğu Asya Adaları).
- Güneydoğu Asya kıyıları (Hindistan, Bangladeş, Çin’in güneydoğusu, Japonya vb.).
- Orta kuşak karalarının batı kıyıları (Kuzey Amerika’nın Alaska kıyıları, Batı Avrupa vb.).
- Güney Amerika’nın güneybatısı, Madagaskar ve Avustralya’nın doğusu.
- Kutup bölgeleri (Soğuk çöller).
- 30° DYB alanları (Sıcak çöller).
- Soğuk su akıntılarının görüldüğü kıyılar.
- Denizlerden ve okyanuslardan uzak, etrafı dağlarla çevrili alanlar.
