Herkes kaka yapar, ancak bu kakanın sadece bir kısmı fosilleşerek koprolitlere dönüşür. Her ne kadar eski dışkılar kulağa iğrenç gelse de, bunlar bilim insanlarına bol miktarda veri sunabilir.
Örneğin, koprolitler insanların hangi yiyecekleri yediğini, bağırsaklarında yaşayan parazitleri ortaya çıkarabilir ve hatta Oregon’daki bir mağarada bulunan koprolitlere göre, son buzul çağında Kuzey Amerika gibi bir bölgede insanların yaşadığını kanıtlayabilir.
İşte insan koprolitlerinin modern bilim insanlarına bilgi verdiği sekiz an.
1- Bolca Parazit
Libya, Leptis Magna’da Roma dönemine ait tuvalet kalıntıları.
Eski tuvaletlerde bulunan insan dışkıları, antik dünyada bağırsak parazitlerinin yaygın olduğunu ortaya koyuyor. Örneğin, Kudüs’teki İncil dönemi tuvaletlerinde “gezgin ishali”ne neden olan protozoa içeren dışkı; Roma İmparatorluğu’ndaki insan dışkısında dizanteriye neden olabilen kamçılı kurtlar, yuvarlak kurtlar ve Entamoeba histolytica; Kıbrıs’taki 800 yıllık Haçlı dışkısında ise kamçılı kurtlar ve yuvarlak kurtlar bulunuyordu.
Bu tatsız otostopçular, o dönemdeki insanların muhtemelen Roma döneminde popüler olan ve garum olarak bilinen pişmemiş ve fermente edilmiş balık sosu gibi az pişmiş et yediklerini ortaya koyuyor. Ya da belki de bu parazitler, kirli su veya el yıkama eksikliği gibi kötü sağlık uygulamaları yoluyla yayılmış olabilir.
2. Oregon’daki Eski İnsanlar
Oregon Üniversitesi Doğal ve Kültürel Tarih Müzesi’nde arkeolog olan Dennis Jenkins, Paisley Mağaraları’ndan eski bir insan koprolitini tutuyor. C: Jim Barlow
Yaklaşık bir asır boyunca araştırmacılar, Amerika’daki ilk insanların 13.000 yıl önce Kuzey Amerika’ya gelen bir grup olan Clovisler olduğunu düşünüyorlardı. Ancak son yıllarda araştırmacılar, insanların daha da önce geldiklerini gösteren kanıtlar buldular. Bu bulgulardan biri olan Oregon’daki Paisley Mağaraları’nda bulunan insan koprolitleri, insanların 14.500 yıl önce bugünkü Amerika Birleşik Devletleri’nde olduğunu gösteriyor.
Çalışma 2012 yılında yayımlandığında, bu fosilleşmiş dışkılar Batı Yarımküre’deki doğrudan tarihlenen en eski insan kalıntılarıydı (DNA).
3. Stonehenge Dönemi İnşaatçıları Parazit Bulaşmış Et Yedi
Ünlü Stonehenge anıtının inşasına yardım eden Neolitik işçiler, parazit solucan yumurtalarıyla dolu fosilleşmiş “dışkı topları” da bıraktılar. C: Pixabay
Neolitik inşaat işçileri arkalarında taş yapılardan daha fazlasını bıraktı. İngiltere’deki Stonehenge’den yaklaşık 2,8 kilometre uzaklıktaki bir Neolitik yerleşim yeri olan Durrington Walls’da araştırmacılar fosilleşmiş insan dışkısı kümeleri buldular; bu da inşaat işçilerinin ve köpeklerinin parazit solucan yumurtalarıyla dolu az pişmiş et yedikleri destansı kış ziyafetleri çektiklerini gösteriyor.
İngiltere’deki Cambridge Üniversitesi’nde biyolojik antropolog olan çalışmanın baş araştırmacısı Piers Mitchell, “Neolitik Britanya’da ilk kez bağırsak parazitleri bulundu ve bunları Stonehenge ortamında bulmak gerçekten önemli bir şey” diyor.
4. Kaybolan Yüksek Lifli Diyetler
Dikenli armut kaktüsü, erken dönem Güneybatı Amerika yerlilerinin beslenmesinde yüksek lifli bir besin maddesiydi. C: Brian Lasenby
MS 1.150 ve öncesine ait fosilleşmiş dışkılar üzerinde yapılan bir analize göre, Amerika’nın güneybatısındaki yerli halklar dikenli armut, avize ağacı ve bitki tohumlarından öğütülmüş un gibi yüksek lifli gıdalar tüketiyordu. 2012’de yapılan bir araştırmaya göre, bu diyet tipik bir modern diyetten 20 ila 30 kat daha lifliydi. Modern diyetlerde yaygın olan yüksek lifli gıdalardan düşük lifli işlenmiş gıdalara doğru hızlı değişim, günümüzde birçok yerli halkın neden tip 2 diyabet hastası olduğunu açıklayabilir.
“Nebraska Lincoln Üniversitesi’nde çevresel arkeolog olan çalışma araştırmacısı Karl Reinhard, “20. yüzyılda Amerikan yerlilerinin beslenme düzenindeki değişime baktığımızda, daha eski geleneklerin ortadan kalktığını görüyoruz. Süper yüksek glisemik indekse sahip kızarmış ekmek gibi yepyeni bir gıda yelpazesiyle tanıştılar.” diyor.
5- Arktik Takımadalar Dışkısı
Dışkı dedektifleri Norveç’teki Lofoten Adaları’ndaki yerleşimlerin ne zaman kurulduğunu ortaya çıkardı.
Bazen bir koprolit değil, insan atıklarından arta kalan kimyasallar bulursunuz. Kuzey Kutup Dairesi’ndeki bir Norveç takımadası olan Lofoten Adaları’nda insan iskanı dönemlerini araştıran araştırmacılar için durum buydu. Ekip, insan ve hayvan atıklarının kimyasal bileşenlerini arayabilmek için birkaç tortu çekirdeği aldı. Ayrıca yanmış bitki örtüsünün kimyasal izlerini de aradılar.
Bu kimyasallara göre, insanlar ve hayvanlar yaklaşık 2.300 yıl önce bölgeye gelmiş ve muhtemelen tarım ve otlak alanlarına yer açmak için ormanları temizlemek amacıyla bitki örtüsünü yakmışlardı. Ancak İzlanda’nın keşfedildiği dönemde, muhtemelen insanlar oraya göç etmeye karar verdiği için dışkı miktarı azaldı. Dışkı seviyeleri veba salgını bölgeyi vurduğunda da düştü. Yaklaşık 1.300 ila 1.850’lerde Küçük Buzul Çağı başladığında, dışkı kimyasalları sabit kalırken, yanmış bitki örtüsü imzaları arttı, bunun nedeni muhtemelen yerleşimcilerin ısınmak için ateş yakmasıydı.
6- Mezolitik Atalarımız Yamyamdı
Araştırmacılar Mezolitik döneme ait kemiklerin bulunduğu mağarada kazı yapıyor. C: Juan V. Morales-Perez
Mezolitik Çağ insanlarının yamyam olduğuna dair kanıta ihtiyacınız varsa, koprolitlerinden başkayere bakmanıza gerek yok. İspanya’nın Alicante kentindeki bir mağaranın derinliklerinde 9.000 ila 10.200 yıl öncesine ait insan dışkısı içinde insan kemiği parçaları bulundu. Araştırmacılar, bazı kemiklerde ısırık, kesik ve sıyrık izleri olduğunu tespit etti. Ancak bu insanların ritüeller sırasında mı, yoksa yamyamlar çok aç olduğu için mi yenildiği bilinmiyor.
7- İnsanlar Pamuk Yedi
Pamuğun antik DNA’sı yaklaşık 1.500 yıl önce Porto Riko’da yaşamış insanların mumyalanmış dışkılarında bulundu. C: Sabrina Janelle Gordon
Karayipler’deki 1.500 yıllık koprolitlerden elde edilen antik DNA, Kolomb öncesi kültürlerin tercih ettiği yiyecekleri ortaya çıkardı. Dışkı analizlerine göre, Porto Riko’daki iki grup, Huecoid ve Saladoid, mısır, tatlı patates, acı biber, yer fıstığı, papaya, domates ve beklenmedik bir şekilde pamuk ve tütün de dahil olmak üzere bir dizi yiyecek tüketiyordu. Pamuk tohumu ya da yağı tüketilmiş olabilir, ancak 2023 bulgularını PLOS One dergisinde yayımlayan araştırmacılara göre pamuk yağı acı. Ekip, bir başka ihtimalin de pamuk lifleriyle dokuma yapan yerli kadınların ham ipliği hazırlamak için tükürüklerini kullanmış olmaları olduğunu belirtiyor.
Araştırmacılar, bu kültürlerin çeşitli diyet, tıbbi ve halüsinojenik bitkiler de tüketmiş olabileceğini söylüyor.
8- Eski Sırtlanlar İnsan Yedi
İnsan kalıntılarına ait kemikler de dahil olmak üzere eski bir sırtlan ininden bir görüntü. C: Mathew Stewart
Eski sırtlanlara ait koprolitler ve kemikler üzerindeki ısırık izleri, insanların 4.500 yıl öncesine kadar Suudi Arabistan’da bu etoburların menüsünde olduğunu ortaya koyuyor. Sırtlanlar birkaç bin yıl boyunca bir mağarayı mesken tutmuş ve arkalarında insan kemikleri de dahil olmak üzere eski kemik yığınları bırakmışlardı.
Sırtlanların insan avlarını öldürüp öldürmedikleri ya da leşlerini yiyip yemedikleri belli değil. Mağaradaki diğer kemikler arasında eşekler, keçigiller, ceylanlar, develer ve kurt ya da köpeklere ait kemikler de bulunuyor.
Örneğin, koprolitler insanların hangi yiyecekleri yediğini, bağırsaklarında yaşayan parazitleri ortaya çıkarabilir ve hatta Oregon’daki bir mağarada bulunan koprolitlere göre, son buzul çağında Kuzey Amerika gibi bir bölgede insanların yaşadığını kanıtlayabilir.
İşte insan koprolitlerinin modern bilim insanlarına bilgi verdiği sekiz an.
1- Bolca Parazit
Libya, Leptis Magna’da Roma dönemine ait tuvalet kalıntıları.
Eski tuvaletlerde bulunan insan dışkıları, antik dünyada bağırsak parazitlerinin yaygın olduğunu ortaya koyuyor. Örneğin, Kudüs’teki İncil dönemi tuvaletlerinde “gezgin ishali”ne neden olan protozoa içeren dışkı; Roma İmparatorluğu’ndaki insan dışkısında dizanteriye neden olabilen kamçılı kurtlar, yuvarlak kurtlar ve Entamoeba histolytica; Kıbrıs’taki 800 yıllık Haçlı dışkısında ise kamçılı kurtlar ve yuvarlak kurtlar bulunuyordu.
Bu tatsız otostopçular, o dönemdeki insanların muhtemelen Roma döneminde popüler olan ve garum olarak bilinen pişmemiş ve fermente edilmiş balık sosu gibi az pişmiş et yediklerini ortaya koyuyor. Ya da belki de bu parazitler, kirli su veya el yıkama eksikliği gibi kötü sağlık uygulamaları yoluyla yayılmış olabilir.
2. Oregon’daki Eski İnsanlar
Oregon Üniversitesi Doğal ve Kültürel Tarih Müzesi’nde arkeolog olan Dennis Jenkins, Paisley Mağaraları’ndan eski bir insan koprolitini tutuyor. C: Jim Barlow
Yaklaşık bir asır boyunca araştırmacılar, Amerika’daki ilk insanların 13.000 yıl önce Kuzey Amerika’ya gelen bir grup olan Clovisler olduğunu düşünüyorlardı. Ancak son yıllarda araştırmacılar, insanların daha da önce geldiklerini gösteren kanıtlar buldular. Bu bulgulardan biri olan Oregon’daki Paisley Mağaraları’nda bulunan insan koprolitleri, insanların 14.500 yıl önce bugünkü Amerika Birleşik Devletleri’nde olduğunu gösteriyor.
Çalışma 2012 yılında yayımlandığında, bu fosilleşmiş dışkılar Batı Yarımküre’deki doğrudan tarihlenen en eski insan kalıntılarıydı (DNA).
3. Stonehenge Dönemi İnşaatçıları Parazit Bulaşmış Et Yedi
Ünlü Stonehenge anıtının inşasına yardım eden Neolitik işçiler, parazit solucan yumurtalarıyla dolu fosilleşmiş “dışkı topları” da bıraktılar. C: Pixabay
Neolitik inşaat işçileri arkalarında taş yapılardan daha fazlasını bıraktı. İngiltere’deki Stonehenge’den yaklaşık 2,8 kilometre uzaklıktaki bir Neolitik yerleşim yeri olan Durrington Walls’da araştırmacılar fosilleşmiş insan dışkısı kümeleri buldular; bu da inşaat işçilerinin ve köpeklerinin parazit solucan yumurtalarıyla dolu az pişmiş et yedikleri destansı kış ziyafetleri çektiklerini gösteriyor.
İngiltere’deki Cambridge Üniversitesi’nde biyolojik antropolog olan çalışmanın baş araştırmacısı Piers Mitchell, “Neolitik Britanya’da ilk kez bağırsak parazitleri bulundu ve bunları Stonehenge ortamında bulmak gerçekten önemli bir şey” diyor.
4. Kaybolan Yüksek Lifli Diyetler
Dikenli armut kaktüsü, erken dönem Güneybatı Amerika yerlilerinin beslenmesinde yüksek lifli bir besin maddesiydi. C: Brian Lasenby
MS 1.150 ve öncesine ait fosilleşmiş dışkılar üzerinde yapılan bir analize göre, Amerika’nın güneybatısındaki yerli halklar dikenli armut, avize ağacı ve bitki tohumlarından öğütülmüş un gibi yüksek lifli gıdalar tüketiyordu. 2012’de yapılan bir araştırmaya göre, bu diyet tipik bir modern diyetten 20 ila 30 kat daha lifliydi. Modern diyetlerde yaygın olan yüksek lifli gıdalardan düşük lifli işlenmiş gıdalara doğru hızlı değişim, günümüzde birçok yerli halkın neden tip 2 diyabet hastası olduğunu açıklayabilir.
“Nebraska Lincoln Üniversitesi’nde çevresel arkeolog olan çalışma araştırmacısı Karl Reinhard, “20. yüzyılda Amerikan yerlilerinin beslenme düzenindeki değişime baktığımızda, daha eski geleneklerin ortadan kalktığını görüyoruz. Süper yüksek glisemik indekse sahip kızarmış ekmek gibi yepyeni bir gıda yelpazesiyle tanıştılar.” diyor.
5- Arktik Takımadalar Dışkısı
Dışkı dedektifleri Norveç’teki Lofoten Adaları’ndaki yerleşimlerin ne zaman kurulduğunu ortaya çıkardı.
Bazen bir koprolit değil, insan atıklarından arta kalan kimyasallar bulursunuz. Kuzey Kutup Dairesi’ndeki bir Norveç takımadası olan Lofoten Adaları’nda insan iskanı dönemlerini araştıran araştırmacılar için durum buydu. Ekip, insan ve hayvan atıklarının kimyasal bileşenlerini arayabilmek için birkaç tortu çekirdeği aldı. Ayrıca yanmış bitki örtüsünün kimyasal izlerini de aradılar.
Bu kimyasallara göre, insanlar ve hayvanlar yaklaşık 2.300 yıl önce bölgeye gelmiş ve muhtemelen tarım ve otlak alanlarına yer açmak için ormanları temizlemek amacıyla bitki örtüsünü yakmışlardı. Ancak İzlanda’nın keşfedildiği dönemde, muhtemelen insanlar oraya göç etmeye karar verdiği için dışkı miktarı azaldı. Dışkı seviyeleri veba salgını bölgeyi vurduğunda da düştü. Yaklaşık 1.300 ila 1.850’lerde Küçük Buzul Çağı başladığında, dışkı kimyasalları sabit kalırken, yanmış bitki örtüsü imzaları arttı, bunun nedeni muhtemelen yerleşimcilerin ısınmak için ateş yakmasıydı.
6- Mezolitik Atalarımız Yamyamdı
Araştırmacılar Mezolitik döneme ait kemiklerin bulunduğu mağarada kazı yapıyor. C: Juan V. Morales-Perez
Mezolitik Çağ insanlarının yamyam olduğuna dair kanıta ihtiyacınız varsa, koprolitlerinden başkayere bakmanıza gerek yok. İspanya’nın Alicante kentindeki bir mağaranın derinliklerinde 9.000 ila 10.200 yıl öncesine ait insan dışkısı içinde insan kemiği parçaları bulundu. Araştırmacılar, bazı kemiklerde ısırık, kesik ve sıyrık izleri olduğunu tespit etti. Ancak bu insanların ritüeller sırasında mı, yoksa yamyamlar çok aç olduğu için mi yenildiği bilinmiyor.
7- İnsanlar Pamuk Yedi
Pamuğun antik DNA’sı yaklaşık 1.500 yıl önce Porto Riko’da yaşamış insanların mumyalanmış dışkılarında bulundu. C: Sabrina Janelle Gordon
Karayipler’deki 1.500 yıllık koprolitlerden elde edilen antik DNA, Kolomb öncesi kültürlerin tercih ettiği yiyecekleri ortaya çıkardı. Dışkı analizlerine göre, Porto Riko’daki iki grup, Huecoid ve Saladoid, mısır, tatlı patates, acı biber, yer fıstığı, papaya, domates ve beklenmedik bir şekilde pamuk ve tütün de dahil olmak üzere bir dizi yiyecek tüketiyordu. Pamuk tohumu ya da yağı tüketilmiş olabilir, ancak 2023 bulgularını PLOS One dergisinde yayımlayan araştırmacılara göre pamuk yağı acı. Ekip, bir başka ihtimalin de pamuk lifleriyle dokuma yapan yerli kadınların ham ipliği hazırlamak için tükürüklerini kullanmış olmaları olduğunu belirtiyor.
Araştırmacılar, bu kültürlerin çeşitli diyet, tıbbi ve halüsinojenik bitkiler de tüketmiş olabileceğini söylüyor.
8- Eski Sırtlanlar İnsan Yedi
İnsan kalıntılarına ait kemikler de dahil olmak üzere eski bir sırtlan ininden bir görüntü. C: Mathew Stewart
Eski sırtlanlara ait koprolitler ve kemikler üzerindeki ısırık izleri, insanların 4.500 yıl öncesine kadar Suudi Arabistan’da bu etoburların menüsünde olduğunu ortaya koyuyor. Sırtlanlar birkaç bin yıl boyunca bir mağarayı mesken tutmuş ve arkalarında insan kemikleri de dahil olmak üzere eski kemik yığınları bırakmışlardı.
Sırtlanların insan avlarını öldürüp öldürmedikleri ya da leşlerini yiyip yemedikleri belli değil. Mağaradaki diğer kemikler arasında eşekler, keçigiller, ceylanlar, develer ve kurt ya da köpeklere ait kemikler de bulunuyor.
