Covid-19 Günlerinde Evden Astronomi

2019'un sonuna doğru ortaya çıkan "yeni koronavirüs" salgını nedeniyle 16 Mart'tan beri Türkiye'de tüm seviyede öğrenciler için öğretim evlerden yürütülüyor. Tüm Türkiye bir açık öğretim fakültesine dönüşmüş durumda. Dünyanın geri kalanı için de durum bundan çok farklı değil.

İnsanların evde kalmak zorunda olduğu bugünlerde kültür, sanat, eğitim gibi farklı alanlarda internet üzerinden etkinlikler yapılıyor veya performanslar sergileniyor. Özellikle İtalya'da başlayan balkonlardan şarkı söyleme etkinlikleri, ülkemizde de birçok sanatçının dinleti vermesi veya konser yapması şeklinde devam ediyor.
Hem Milli Eğitim Bakanlığı hem de Yükseköğretim Kurulu eğitim-öğretim faaliyetlerinin uzaktan yapılabilmesi için yönergeler hazırladı ve uygulamaya koydu. MEB'e bağlı EBA platformu ile devlet televizyon kanalları ilköğretim-lise düzeyindeki öğretim için kullanılırken, üniversiteler internet üzerinden canlı ders yapılmasına olanak tanıyan "sanal sınıf" uygulamalarını tercih ediyor.

Evden Astronomi Söyleşileri

Bu etkinliklere destek olmak ve farklı bir soluk getirmek için, Türk Astronomi Derneği (TAD) #EvdeKal çağrısından hareketle internet üzerinden canlı yayınlanan astronomi söyleşileri başlattı. Bu söyleşilerde Türkiye'deki astronomi çalışmalarından ötegezegenlere, kara deliklerden uzay çalışmalarına farklı konular ele alınıyor. TAD'ın resmi YouTube kanalından canlı olarak yayınlanan söyleşiler her Salı ve Perşembe akşamları 20:00-21:30 saatleri arasında gerçekleşiyor. Söyleşiler Nisan ayında başladı ve #EvdeKal çağrısı devam ettiği sürece devam edecek. Astronomi meraklıları canlı yayın sırasında konuklara internet aracılığı ile soru sorabiliyorlar. Bütün söyleşilere, yayın bittikten sonra da aynı platformdan ulaşılabilir.
TAD'ın düzenlediği Evden Astronomi Söyleşileri yanı sıra, aynı zamanda TAD'ın Bilim-Toplum Komisyonu olan AstroBilgi ekibi de "AstroBilgi Evde" adıyla özellikle ilköğretimdeki öğretmenlere yönelik canlı astronomi eğitimleri düzenliyor. AstroBilgi ekibi çoğunluğu astronomi ve uzay bilimleri bölümü öğretim üyelerinden ve astronomi eğitimi konusunda uzmanlaşmış öğretmenlerden oluşuyor ve ilköğretim-lise düzeyindeki fen bilimleri, coğrafya ve fizik branşlarındaki öğretmenlerimizin astronomi ve uzay bilimleri konularındaki eksiklerinin giderilmesine çalışıyor.
İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesindeki Astronomi ve Uzay Bilimleri Öğretmen Akademisi de yakında öğretmenlere yönelik astronomi seminerlerini başlatacak. Bu seminerler yine Türk Astronomi Derneği üyeleri ve AstroBilgi ekibi tarafından gerçekleştirilecek ve MEB'e bağlı internet platformlarından ulaşılabilecek.


Arka Bahçe Astronomisi
İnternet üzerinden yapılan söyleşileri saymazsak, aslında evden astronomi uygulamaları yeni sayılmaz. Özellikle ABD'de çok yaygın olan bir kavram var: "Backyard Astronomy". Bu terim kelimenin tam anlamıyla arka bahçe astronomisi anlamına geliyor. Elbette, giderek artan binalarla dolu olan büyükşehirlerde, arka bahçeden teleskopla gözlem yapmak neredeyse imkansız. Bu kavramın özellikle ABD'de yaygın olmasının nedeni; büyükşehirler dışındaki yerleşim yerlerinde evlerin genellikle müstakil düzende ve geniş bahçeli olmaları.
Türkiye'de arka bahçe astronomisinin yaygınlaşamamasının birkaç nedeni var. Bunların başında bir teleskobu veya gözlem aleti sahibi olan kişi sayısının çok az olması geliyor. Ayrıca bir teleskobu olsa bile, gökyüzündeki gezegenleri, yıldızları, Ay'ı veya derin uzay cisimlerini gözlemek isteyen birinin ne yaptığının bilinmemesi ve yanlış anlaşılarak zor durumda kalması da çok olası.
Astronomlara en çok sorulan sorulardan biri "nasıl teleskop almalıyız?". Her ne kadar bu soruya genellikle "başlangıçta teleskop sahibi olmanıza gerek yok" diye yanıt versek de, zaten teleskop almak hiç kolay bir şey değil. Bir temel bilim olan astronominin, deney/uygulama aracı olan teleskoplar ne yazık ki lüks tüketim ürünleri kapsamında. Bu nedenle, tabi oldukları vergilere ithalat giderleri de eklenince, yurtdışında orta halli herkesin sahip olabileceği bir eğitim aracı olan teleskop Türkiye'de kolay edinilemiyor.
İşte bu eksikliği gidermek ve halkın astronomi bilimine ilgisine yanıt vermek için 1990'lardan beri yoğun bir biçimde popüler bilim söyleşileri, gözlem şenlikleri, yaz okulları düzenleniyor. Yani günümüzdeki yaygın ifadesiyle bilim-toplum etkinlikleri. Bu etkinlikler ağırlıklı olarak üniversitelerimizin Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümleri ile yine üniversitelere bağlı olan gözlemevleri tarafından düzenli olarak gerçekleştiriliyor. Bir fikir vermesi için, 2019'da yalnızca İstanbul Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümünde düzenlenen etkinliklere 30.000'den fazla kişinin katıldığını söyleyebiliriz.
2007 yılından beri TÜBİTAK da bu etkinlikleri destekliyor. Bilimi halka ulaştırmak için tasarlanmış özgün ve yaratıcı fikirler TÜBİTAK'ın 4004 (Doğa Eğitimi ve Bilim Okulları) ve 4007 (Bilim Şenlikleri) programlarıyla hayata geçirilebiliyor.
Astronomi alanında Türkiye'deki en eski ve en büyük etkinliklerden biri de, ilki 1998 yılında düzenlenen TÜBİTAK Ulusal Gökyüzü Gözlem Şenliği. Bu yıl 23.sü düzenlenecek şenlik 20-23 Ağustos 2020 tarihlerinde olacak şekilde planlandı. Hatta şenlik bu yıl ilk defa uluslararası olacak şekilde planlanmıştı. Covid-19 nedeniyle şu aşamada şenliğin gerçekleşip gerçekleşmeyeceğini bilmek mümkün değil.
Teleskobunuz yoksa, arka bahçenizden gökyüzüne bakamıyorsanız bu günlerde yapılabilecek en iyi şey internet üzerinden yapılan astronomi söyleşilerini takip etmek. Kim bilir belki bu yayınlarda teleskoptan canlı görüntüler de görebilirsiniz.