Türkler Yerleşik Hayata Ne Zaman Geçti?
Konu başlığımız olan Türkler yerleşik hayata ne zaman geçti sorusunu cevaplamadan önce, yerleşik yaşam ne demek sorusuna yanıt aramak daha doğru olacaktır. Yerleşik yaşam antropolojide, sabit ve belirli bir yerde uzun süre yaşamak olarak tanımlanmaktadır. Tarih ve arkeoloji de bu tanımdan hareket ederek, göçebe bir hayat tarzı süren toplumların, kalıcı bir yerde oturmasını yerleşik hayata geçiş olarak tarif etmiştir.
Tarihteki ilk Türk devleti olan ve MS. 4 ile 6. yüzyıllar arası varlığını sürdürmüş olan Hunlar zamanında etrafı surlarla çevrilmiş bazı şehirlerden bahsedilmektedir. Hunlardan sonra kurulan ve 552 – 744 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan Göktürkler döneminde ise şehir yaşamının başladığına dair arkeolojik veriler bulunmaktadır. Her ne kadar Göktürklerin büyük bir çoğunluğu atlı göçebe bir yaşam tarzına sahip olsa da halk içinde yerleşik yaşam sürerek, özellikle tarımla uğraşan insanların varlığı da bilinmektedir. Kökleri Hunlar ve Göktürkler dönemine kadar uzanan yerleşik yaşam örneklerini, Türk tarihinde ilk kez resmen hayata geçiren devlet ise 745- 840 arasında hüküm sürmüş olan Uygulardır.
Yerleşik Hayata Geçen İlk Türk Devleti
Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti 745 ile 840 arasında varlığını sürdürmüş olan Uygurlardır. Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulan ve Doğu Türkistan coğrafyasında varlığını sürdüren Uygurları yerleşik hayata iten en önemli faktörün inançları olduğu düşünülmektedir. Ulusal inançtan farklı olarak farklı bir dini benimsemiş olan Uygurlar; Mani dinini benimsemişlerdir.
Mani dininde, Türklerin yaşam tarzına zıt olan et yemenin ve savaşmanın yasaklanması gibi buyruklar sebebiyle Uygurlar yerleşik hayata geçmişlerdir. Yerleşik hayata geçmeleri ile birlikte tarım ve ticarete ağırlık veren Uygular, üretici bir toplum halini almışlar ve şehirler kurmuşlardır. Bu özelliği sebebiyle ilk Türk şehirciliğini başlatan devlet olarak da kabul edilen Uygurlar, Türk tarihinde önemli bir yerde yer almaktadır.
Tarımla Uğraşan Türk Devletleri
Türk tarihinde tarımla uğraşan ilk Türk devletinin Asya Hun Devleti olduğu bilinmektedir. Her ne kadar atlı göçebe bir kültür yaşamış olsalar da Hunlar döneminde, toplumun bir kesimi tarımla uğraşmıştır. Aynı durum Göktürkler için de geçerlidir. Ancak tarımın bir toplumun temel geçim kaynaklarından biri olarak ortaya çıkışı, Uygurlar döneminde gerçekleşmiştir. Yerleşik hayata geçişin de etkileriyle tarım ve üretimle ilgilenmeye başlayan Uygurlar zamanında, ziraat kültürü oldukça gelişmiştir. Bölgede gerçekleştiren arkeolojik kazılarda Uygurlara ait olan değirmen taşları ve sulama kaynaklarına ulaşılmış olması, bu toplumun zirai açıdan ne kadar gelişmiş olduğunu bize göstermektedir. Bu bilgiler ışığında Türk kültür tarihinde, tarımın ilk büyük gelişiminin Uygurlar eliyle gerçekleştiğini söylemek yerinde olacaktır.
Konu başlığımız olan Türkler yerleşik hayata ne zaman geçti sorusunu cevaplamadan önce, yerleşik yaşam ne demek sorusuna yanıt aramak daha doğru olacaktır. Yerleşik yaşam antropolojide, sabit ve belirli bir yerde uzun süre yaşamak olarak tanımlanmaktadır. Tarih ve arkeoloji de bu tanımdan hareket ederek, göçebe bir hayat tarzı süren toplumların, kalıcı bir yerde oturmasını yerleşik hayata geçiş olarak tarif etmiştir.
Tarihteki ilk Türk devleti olan ve MS. 4 ile 6. yüzyıllar arası varlığını sürdürmüş olan Hunlar zamanında etrafı surlarla çevrilmiş bazı şehirlerden bahsedilmektedir. Hunlardan sonra kurulan ve 552 – 744 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan Göktürkler döneminde ise şehir yaşamının başladığına dair arkeolojik veriler bulunmaktadır. Her ne kadar Göktürklerin büyük bir çoğunluğu atlı göçebe bir yaşam tarzına sahip olsa da halk içinde yerleşik yaşam sürerek, özellikle tarımla uğraşan insanların varlığı da bilinmektedir. Kökleri Hunlar ve Göktürkler dönemine kadar uzanan yerleşik yaşam örneklerini, Türk tarihinde ilk kez resmen hayata geçiren devlet ise 745- 840 arasında hüküm sürmüş olan Uygulardır.
Yerleşik Hayata Geçen İlk Türk Devleti
Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti 745 ile 840 arasında varlığını sürdürmüş olan Uygurlardır. Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kurulan ve Doğu Türkistan coğrafyasında varlığını sürdüren Uygurları yerleşik hayata iten en önemli faktörün inançları olduğu düşünülmektedir. Ulusal inançtan farklı olarak farklı bir dini benimsemiş olan Uygurlar; Mani dinini benimsemişlerdir.
Mani dininde, Türklerin yaşam tarzına zıt olan et yemenin ve savaşmanın yasaklanması gibi buyruklar sebebiyle Uygurlar yerleşik hayata geçmişlerdir. Yerleşik hayata geçmeleri ile birlikte tarım ve ticarete ağırlık veren Uygular, üretici bir toplum halini almışlar ve şehirler kurmuşlardır. Bu özelliği sebebiyle ilk Türk şehirciliğini başlatan devlet olarak da kabul edilen Uygurlar, Türk tarihinde önemli bir yerde yer almaktadır.
Tarımla Uğraşan Türk Devletleri
Türk tarihinde tarımla uğraşan ilk Türk devletinin Asya Hun Devleti olduğu bilinmektedir. Her ne kadar atlı göçebe bir kültür yaşamış olsalar da Hunlar döneminde, toplumun bir kesimi tarımla uğraşmıştır. Aynı durum Göktürkler için de geçerlidir. Ancak tarımın bir toplumun temel geçim kaynaklarından biri olarak ortaya çıkışı, Uygurlar döneminde gerçekleşmiştir. Yerleşik hayata geçişin de etkileriyle tarım ve üretimle ilgilenmeye başlayan Uygurlar zamanında, ziraat kültürü oldukça gelişmiştir. Bölgede gerçekleştiren arkeolojik kazılarda Uygurlara ait olan değirmen taşları ve sulama kaynaklarına ulaşılmış olması, bu toplumun zirai açıdan ne kadar gelişmiş olduğunu bize göstermektedir. Bu bilgiler ışığında Türk kültür tarihinde, tarımın ilk büyük gelişiminin Uygurlar eliyle gerçekleştiğini söylemek yerinde olacaktır.
