“Şah Mat” deyişinin kökeni ve anlamı

Bükre

İhmal ettiğin herşey ölür
Katılım
3 yıl 5 ay 29 gün
Mesajlar
1,007
Tepkime puanı
504
Konum
Cinsiyet
bPg20e
Günlük konuşma dilinde inkar edilemeyecek stratejik zaferler için kullanılan bir metafor olan “şah mat”(شاه مات ) terimi, Barnhart Etimoloji Sözlüğü’ne göre, Farsça “Kral Çaresiz” anlamına gelen bir deyimden türetilmiştir.

Ekli dosyayı görüntüle 391


Arapça māta (مَاتَ) kelimesi, “ölmek” ve “ölü” anlamına gelir ve Avrupa dillerine de bu anlamı ile aktarılmıştır. Bununla birlikte Peştuca’da (İran dillerinden biri) māt (مات) sözcüğü “yıkılmış, parçalanmış, ezilmiş vb.” manaları ile halen kullanılmaktadır.

Kelimenin ” geriye kalan” anlamına gelen Farsça bir fiil olan mandan(ماندن) ile aynı soydan gelen Latince maneō ve Yunanca menō kelimeleriyle olan bağına dikkat çeken farklı etimolojik açıklamalar da söz konusudur. Ancak burada geriye kalan ile kast edilen “terkedilmiş, şaşırmış kalmış ve pusuya düşürülmüş”tür. Şah ise hepimizin bildiği gibi İran monarşisinin liderine verilen isimdir.

Mat, Farsça bir sıfat olup “yenilmiş,” “kaybetmiş” ve “çaresiz” anlamlarında da kullanılır. Yani “şah mat” şahın çaresizliğini, köşeye sıkıştırılmışlığını ve yenildiğini anlatır. Modern Farsça’da ise kelime bir insan için kullanıldığında, bu insanın donakaldığı ve cevap vermediği anlaşılır. Kelime “sersemlemiş,” “affallamış” ile yakın bir anlamda da kullanılır. Satranç oyununda ise rakiplerden birinin final hamlesi sonrasında, diğerinin hiçbir hamlesinin kalmaması anlamına gelir. Yani oyunun orijinal amacı olan “şahın öldürülmesi” gerçekleşmemiştir ancak şahın yapabileceği hiçbir hamle kalmamıştır. Bu açıklama Firdevsi’nin Şehname’sindeki orijinal hikaye ile de uyumludur.
 
  • Beğen
Tepkiler: LsR
Geri
Üst Alt