Lozan Antlaşması’nın altın kalemi ve Atatürk’ün İnönü’ye gönderdiği o telgraf

Türk tarihinin dönüm noktalarından biri olan Sevr Antlaşması, iki farklı kalemle yazılmıştır.

Bunlardan biri, antlaşmayı imzalayan ve vatanın bölünmesine razı olan Rıza Tevfik Bey'in kalemi, diğeri ise antlaşmayı reddeden ve Lozan'da yeni bir anlaşma imzalayan İsmet İnönü'nün kalemi.
RIZA TEVFİK BEY KİMDİR?
Rıza Tevfik Bey, Osmanlı Devleti'nin son döneminde önemli görevlerde bulunmuş bir devlet adamı ve şairdir. Şurayı Devlet (Danıştay) Reisi olarak Sevr Antlaşması'nın imzacıları arasında yer almıştır. Antlaşmayı imzaladığı kalemi ise Amerikalı misyonerlerin kurduğu Robert Kolej'e bağışlamıştır. Rıza Tevfik Bey, Sevr Antlaşması'nın Türk milleti tarafından kabul edilmeyeceğini bildiği halde, imzalamaktan çekinmemiş ve bu yüzden vatan haini ilan edilmiştir.

SEVR ANTLAŞMASI NASIL REDDEDİLDİ?
Sevr Antlaşması, 10 Ağustos 1920 tarihinde Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında imzalanmıştır. Antlaşma, Osmanlı Devleti'nin topraklarının büyük bir kısmını işgal eden devletlere bırakmasını, azınlıklara geniş haklar tanımasını ve bağımsızlığını kaybetmesini öngörmüştür. Antlaşma, Türk milletinin tepkisini çekmiş ve Ankara'da kurulan TBMM tarafından tanınmamıştır. TBMM, 19 Ağustos 1920 tarihinde Sevr Antlaşması'nı geçersiz saydığını ilan etmiş ve antlaşmayı imzalayanları vatan haini olarak mahkum etmiştir. Ankara İstiklal Mahkemesi de, Sevr'i kabul eden Damat Ferit Paşa'yı ve antlaşmayı imzalayan Hadi Paşa, Rıza Tevfik Bey ve Reşat Halis Bey'i idama mahkum etmiştir (7 Ekim 1920).

LOZAN ANTLAŞMASI NASIL İMZALANDI?
Türk milleti, Sevr Antlaşması'na karşı Kurtuluş Savaşı'nı başlatmış ve dört yıl süren mücadeleden zaferle çıkmıştır. Bu zafer, Sevr Antlaşması'nı tarihin çöplüğüne atan ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunu sağlayan bir adım olmuştur. Türkiye Cumhuriyeti, Lozan Barış Konferansı'na katılmak üzere İsmet İnönü'yü başkanlığında bir heyet göndermiştir. İsmet İnönü, Lozan'da Türkiye'nin haklarını savunmuş ve 24 Temmuz 1923 tarihinde yeni bir antlaşma imzalamıştır. Lozan Antlaşması, Türkiye'nin egemenliğini tanımış, sınırlarını belirlemiş ve azınlık sorunlarını çözmüştür.
LOZAN ANTLAŞMASI'NIN ALTIN KALEMİ
İsmet İnönü, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunu sağlayan Lozan Antlaşması'nı imzalarken kullandığı altın kalemi, İstanbul Üniversitesi'ne bağışladı. Bu kalem, Anadolu'nun Türk yurdu olduğunu, milli sınırların bölünmezliğini, minarelerin özgürlüğünü ve yeni Türk devletinin bağımsızlığını ve dünya devletleriyle eşitliğini tescil eden tarihi bir belgeye imza atan liderin hatırasıdır.
ANADOLU'NUN TÜRK YURDU OLDUĞUNU DÜNYAYA İLAN ETTİ
Lozan Antlaşması, 24 Temmuz 1923'te İsviçre'nin Lozan kentinde imzalandı. Antlaşma ile Türkiye, Kurtuluş Savaşı'nda kazandığı zaferi diplomatik alanda da taçlandırdı. Anadolu'nun tekrar Türkiye olduğunu, milli sınırlar içerisinde bir bütün ve parçalanamayacağını dünyaya ilan etti.
Lozan Antlaşması ile Türkiye, Osmanlı İmparatorluğu'nun mirasçısı olmadığını, yeni bir devlet olarak kurulduğunu ve eski imparatorluğun borçlarını üstlenmediğini bildirdi. Ayrıca Türkiye, kapitülasyonlardan kurtuldu ve yabancı devletlerin ülkedeki ayrıcalıklarına son verdi. Böylece Türkiye özgürleşti ve kendi iç işlerinde tam bir egemenlik kazandı.
YENİ TÜRK DEVLETİ DÜNYA DEVLETLERİYLE EŞİT HAKLARA SAHİP OLDU
Lozan Antlaşması ile Türkiye, dünya devletleriyle eşit haklara sahip oldu. Antlaşma ile Türkiye'nin sınırları belirlendi ve komşu ülkelerle ilişkiler düzenlendi. Ayrıca Türkiye, Boğazlar üzerindeki haklarını korudu ve Musul sorununu uluslararası bir komisyona havale etti. Lozan Antlaşması, yeni Türk devletinin uluslararası alanda tanınmasını ve saygın bir konuma gelmesini sağladı.
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK DURUMDAN ÇOK MEMNUN
Lozan Anlaşması'nın İmzalanması ve Atatürk'ün Telgrafı:
Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşunu sağlayan Lozan Anlaşması, 24 Temmuz 1923'te İsviçre'nin Lozan kentinde imzalandı. Türk heyetinin başkanı olan İsmet İnönü, anlaşmayı imzaladıktan sonra, Sevr Anlaşması'nı imzalayan Rıza Tevfik'in kalemini Robert Kolejine hediye etti. Bu hareket, Sevr Anlaşması'nın geçersizliğini ve Türk milletinin bağımsızlığını simgeliyordu.
Anlaşmanın imzalanmasından sonra, Türkiye'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü'ye bir telgraf gönderdi. Telgrafta, Atatürk, İnönü'yü kutladı ve Lozan Anlaşması'nın imzalandığı kalemin İstanbul Üniversitesine hediye edilmesinden duyduğu memnuniyeti bildirdi.
Aşağıda o telgrafın günümüz Türkçesine çevrilmiş halini okuyabilirsiniz.
Atatürk'ün telgrafı şöyleydi:
"Sayın Adnan Beyefendi'ye,
Mahrem:
İsmet Paşa'nın gelecekteki telgrafının İsmet Paşa'ya teslim edilmesiyle ilgili.
İsmet Paşa Hazretlerine,
6 Ağustos tarihli telgraflarınızın cevabıdır:
1- Amerikalılarla genel bir anlaşma imzalayarak başarınızı teyit ettiniz. Tebrik ederim ve teşekkür ederim.
2- Anlaşmayı benim kalemimle imzalamanız, gösterdiğiniz yüksek nezaket ve kardeşlik örneğinizin takdir edilmesine değer. İstanbul Nümûne-i İrfân Mektebi tarafından bana hediye edilen bu kalem, Dârülfünûn'a bir tarihî hatıra olarak teslim edilmesi konusundaki düşünceniz çok uygun. Bu şekilde Sevr Anlaşması'nın imzalanmasında kullanılan kalemin Rıza Tevfik tarafından yabancı bir okula verilmesi, millet ve dünya nezdinde bir örnek ve açıklama olarak değerlendirilecektir.
3- İstanbul'da Halife'yi ziyaret etmek ve anlaşmayı meclisten son Halife'ye iletme konusunda yanlış anlaşılmalara sebep olabilir. Kesinlikle bu konuda açıklama yapılmalıdır.
4- Delegelerle birlikte hepinizin heyecanını ve isteğinizi gözlerinizden anlayabiliyorum. Meclis ayın 11’inde açılacak.
Gazi Mustafa Kemal
TELGRAFIN ORJİNAL HALİ
Adnan Beyefendiye
Mahrem:
Atîdeki telgrafnâmenin ismet Paşanın vürûdlarmda
tevdî' buyurulması.
İsmet Paşa Hazretlerine
6 Ağustos tarihli telgrafnâmeleri cevâbıdır:
1-Imerikalılarla da bir muâhede-i umûmiyye imzâ etmek suretiyle muvaffakıyyetinizi tetvîc etmiş oldunuz. Tebrik ve teşekkür ederim.
2-Muâhedeyi benim tevdî' etdiğim kalemle imzâ buyurmuş olmakla göstermiş olduğunuz yüksek nezâket ve eser-i uhuvvetin takdîrhânıyım. İstanbul Nümûne-i Irfân Mektebi tarafından bana hediyye edilmiş olan bu kalemin Dârülfünûn'a bir hâtıra-i târi- hıyye olarak tevdîı hususundaki fikriniz pek mûsıbdir. Bu suret-le Sevr Muâhedesini imzâ eden kalemin Rızâ Tevfîk tarafından Robert Kollej ecnebi mektebine verilmesindeki denî zihniyyeti takbih içün millet ve cihân nazarında bir misâl-i îzâh gösteril-miş olacakdır.
3-İstanbul'da Halîfe'yi ziyâret muâhedeyi meclisden son Halîfe'ye irâe gibi sû-i tefsire medâr-ı fehim mahzuru dâî olacağından kat'ıyyen beyân-i i'tizâr buyurulmalıdır.
4-Murahhas refeka ile berâber cümlenizin harâret ve iştiyakla gözlerinizden öperi. Ayın onbirinde Meclis açılacakdır.
Gazi Mustafa Kemal