Jet Lag nedir? Jet Lag neden olur?

Biyolojik saat yada vücut saati senkronize olamayınca, genelde uzun uçuşlarda bizi bekleyen sinir bozucu Jet lag hakkında sıkça sorulan soruların cevabını aradık. Jet Lag nedir? Neden jet lag oluruz? Jet lag nasıl anlaşılır? Jet lag belirtileri nelerdir? Jet lag nasıl tedavi edilir? Jet lag demans hastalarına faydalı mı?

---

Jet Lag nedir? Neden jet lag oluruz?​

Zaman dilimi değişikliği sendromu veya zaman uyumsuzluğu olarak da bilinen Jet gecikmesi, insanlar zaman dilimi boyunca hızlı bir şekilde seyahat ettiklerinde veya örneğin uydurma çalışmaları nedeniyle uykuları bozulduğunda meydana gelir.
Vücudun sirkadiyen ritimlerinde, aynı zamanda vücut saati olarak da bilinen bir bozulmadan kaynaklanan fizyolojik bir durumdur. Sirkadiyen ritim bozukluğu olarak görülür.
Belirtilere göre, doğuya doğru giderken batıya göre gitmekten daha şiddetli jet lag olma eğilimi vardır.
Jet Lag nedenini anlamak için biyolojik saat yada sirkadiyen ritmi bilmemiz gerekir.

Sirkadiyen ritim veya vücut saati, vücudumuzun biyokimyasal, fizyolojik ve davranışsal süreçlerinde 24 saatlik döngüdür. Uyku, uyanma, yemek yeme ve vücut ısısının düzenlenmesi gibi günlük aktiviteleri düzenlerler.
Jet Lag , beyindeki iki ayrı, ancak bağlantılı nöron grubundaki bir bozulmayı içeriyor gibi görünmektedir . Bu nöronlar suprachiasmatic nucleus (SCN) adı verilen bir yapının parçasıdır. SCN, beynin tabanındaki hipotalamusun altında bulunur.
Bu nöron gruplarından biri derin uyku ve fiziksel yorgunluğun etkileri ile ilişkilidir . Diğer grup, hızlı göz hareketi ( REM ) uyku rüya durumunu kontrol eder .
REM uykusunda yer alan nöron grubu, yeni döngüye uyum sağlamayı zorlaştırır ve iki grup senkronize olmaz.

---

Vücut saati senkronize olamayınca ne olur?​

Vücut saati dahili bir zaman tutma sistemi tarafından sürülür, ancak gece ve gündüzün aydınlık-karanlık döngüsü gibi dış çevresel faktörlerden etkilenir.
Karoseri saati senkronizasyondan çıktığında ve sıfırlanması gerektiğinde, jet lag oluşur.
Farklı zaman dilimleri arasında seyahat etmek ve alışkın olduğumuz ritimlerden farklı olan gün ışığı ve karanlık döngülerinden geçmek, vücut saatimizin senkronizasyondan çıkmasına neden olabilir. Diğer nedenler vardiyalı çalışma ve bazı uyku bozukluklarıdır.
Jet lag uyku ve uyanma ile yeme ve çalışma modellerini etkiler.
Hormon düzenleme, vücut saati senkronizasyonunun anahtarıdır. Jet lag olduğunda, hormon seviyeleri çevre ile senkronize olmaz. Vücut sıcaklığı da vücut saatine göre değişir.
Jet lag, tüm bu faktörler yeni ortama düzgün şekilde cevap verene kadar devam edecektir.

---

Jet lag nasıl anlaşılır? Jet lag belirtileri nelerdir? Jet lag nasıl tedavi edilir?​

Jet lag belirtileri kişilere göre değişir. Fakat hepsinde görülen Uyku problemleri, jet lag için ortak bir sorundur.

• Uyku bozuklukları, uykusuzluk, uyuşukluk ve halsizlik,
• Devamlı baş ağrısı,
• Sinirlilik, karışıklık ve odaklanma zorluğu,
• Hafif depresyon,
• İştah kaybı,
• Baş dönmesi, huzursuzluk hissi,
• İshal veya kabızlık gibi mide-bağırsak bozuklukları.

Şu anda jet lag için tedavi yoktur, ancak bazı yaşam tarzı değişiklikleri semptomları en aza indirmeye yardımcı olabilir .
Fiziksel olarak form tutan, uyku süresine dikkat eden, sağlıklı ve dengeli beslenen kişilerin, daha az formda olan birinden daha az ve daha az şiddetli jet lag semptomları olduğu görülmektedir.
Akciğer hastalığı, kalp hastalığı veya diyabet gibi sorunu olan kişilerin uzun mesafeli bir yolculuk yapmadan önce doktor izni almalılar.

---

Jet lag önlemek için neler yapılmalı?​

Uçmadan önce;

• Yerel saatin başlarında gelen uçuşları seçerek akşam saat 10.00 civarında uyumayı hedefleyebilirsiniz.
• Doğuya doğru uzun bir uçuş için hazırlık yaparak, birkaç gün önce erken kalkıp yatağa girerek ve batıya doğru bir uçuş için kalkıp sonra yatağa girerek alıştırma yapmak,
• Uçağa bindiğiniz anda saatinizi hedef saat dilimine getirerek egzersizleri yaparak , koridorda yürürken, uzatarak ve yürüyerek uçuş boyunca aktif kalmak
• Bir göz maskesi ve kulak tıkacı kullanmak ve stratejik uyku için amaçlamaktadır. Hedef noktanızda gece olduğunda uyumaya çalışın ve uykusuzluğu azaltmak için diğer zamanlarda 20 dakika boyunca uyuyun.
• Uçuş sırasında bol su içmek ve dehidrasyonu en aza indirmek için alkol ve kafeinden kaçınmak

İndikten sonra;

• Ağır öğünlerden veya zorlayıcı egzersizlerden kaçının.
• Açık havada, tercihen güneş ışığında zaman geçirin.
• Hedef saat dilimi için “normal” bir saatte uyuyun.
• Bir insan ne kadar erken yerel takvime adapte olursa, vücut o kadar erken yeni ortama adapte olur.
• Düzenli olarak iş için seyahat eden kişiler vardıkları terde de düzenli egzersiz yapmaları gerekmekte.

---

Jet lag demans hastalarına faydalı mı?​

Jet Lag’ın sağlık üzerindeki olumsuz etkileriyle ilgili çok sayıda araştırma var. Peki bedenin biyolojik saatiyle, yolculuk edilen yerin saatin uyuşmamasına bağlı olarak bedenin bocalaması olan Jet Lag’in herhangi bir faydası olabilir miydi?
Ravi Allada evet diyor. Allada’nın yaptığı araştırmaya göre demans hastaları için Jet Lag tedavi edici bile olabilir.
Mantığa aykırı gelse de biraz stres iyi gelebiliyor diyor Northwestern Üniversitesi nörobiyologu. Allada’nın söz ettiği stres faktörü günün yapay olarak 24 saatten 20 saate düşmesi anlamına geliyor.
Nörodejeneratif hastalıklar ve biyolojik saat arasında bir bağlantının olduğu aslında uzun bir süredir biliniyor. Bazı demans hastaları uyumakta zorlanırken diğerleri çok fazla uyuyorlar. Bazılarında ise uyurgezerlik gelişir.
Tüm bu sorunlar beyinde bazı şeylerin doğru gitmediğinin bir işaretidir aslında. Peki bunları hastalığın bir nedeni mi yoksa hastalığı sebep olan faktörler mi?
Bu bağlantıyı çözmek isteyen Allada, Chorea Huntington hastalığına sahip sineklerle deneyler yapmış.
Bu kalıtsal hastalık insanlarda sinir hücrelerinin ölmesine neden olarak, ilerleyen bir demansın gelişmesine ve ortalama olarak on beş yıl sonra da ölüme götürmektedir.
Hastalığın herhangi bir tedavisi de yok. Mutasyonla demans hastası yapılan sinekler, kısaltılmış gece-gündüz ritminin etkisinde bırakınca durumlarının kötüleşeceğini düşünmüş. Ama tam aksi yönde bir sonuç elde etmiş Allada.
Sineklerdeki semptomlar iyileştiği gibi daha az sinir hücresi ölmüş. Ayrıca Chorea Huntington hastalığında beyinde biriken zararlı proteinler azalmış.
Allada daha sonra Hop-protein olarak bilinen ve bir iç saat ayarlayıcısı olan proteini engellediğinde benzer bir sonuca ulaşmış.
Söz konusu protein her şeyden önce diğer proteinlerin düzgün katlanmasından sorumludur. Yani aslında son derece önemli bir görevi var. Hasta sineklere bu engelleme buna rağmen iyi gelmiş ve semptomların düzeldiği görülmüş.
Bununla birlikte stresin hasta sinekleri niçin iyi geldiği henüz kesin olarak bilinmiyor. Jet Lag’in gerçekten de tedavi edici bir etkisinin bulunup bulunmadığını öğrenmek isteyen Allada, bundan sonraki araştırmasında Alzheimer hastası sineklerle deneyler yapacak.