Galileo’dan Önce Ebu Haşim’in Buluşu

Havasız bir ortamda, bütün cisimler, kütlelerinden bağımsız olarak eşit hızda düşerler. Ağır bir kaya ile bir tüy, havasız bir ortamda aynı zamanda serbest bırakılırsa aynı anda yere düşecektir. Bu bilgi, Newton’un yerçekimi kuramı ve hareket yasalarını oluşturmasında etkili olmuştur. Ayrıca, Aristo’nun cisimlerin kütlelerine orantılı bir hızla düştükleri iddiasının yanlışlanması, Aristo fiziğinin yıkılması ve bilimsel devrimin gerçekleşmesinde de önemli rol oynamıştır.

Cisimlerin serbest düşme hızlarının kütlelerinden bağımsız olduğu iddiasının, ilk olarak büyük fizikçi Galileo Galilei tarafından savunulduğu yargısı çok yaygındır. Ancak bu fikir, Galileo’dan 7 asır önce, Mu’tezile kelamcılarından, Müslüman düşünür Ebû Hâşim el-Cübbâî (890-933) tarafından savunulmuştur. et-Tezkire fi âhkâmi’l-cevâhir ve’l-a‘râz isimli kitabında miladi 11. yüzyıl kelâmcısı İbn Metteveyh, Ebû Hâşim’in bu görüşünü şu şekilde aktarmıştır:

“Atmosferdeki hava, hafif ve ağır cisimler arasındaki düşüş farklılığının sebebidir. Aksi takdirde, bir taş ve kuş tüyü aynı anda bırakıldıklarında yere birlikte düşerlerdi. Bununla birlikte, hafif cismin düşüşüne hava engel olurken, ağır cisim onu delip geçmektedir. Bizim hocalarımıza göre (Allah hepsine rahmet etsin), bu [fenomenin] sebebi konusundaki doğru görüş budur.” (Kaynak: İbn Metteveyh, Tezkire fi âhkâmi’l-cevâhir ve’l-a‘râz, (ed. S. Lutf ve F. ‘Avn), Kahire: Darü’s-Sekafe 1975, s. 488.)

Galileo’nun bu fikre hangi düşünce deneyleri ve deneyler yoluyla ulaştığı birçok kitapta anlatılmasına rağmen, ne yazık ki el-Cübbâî’nin hiçbir eseri günümüze ulaşamadığı için bu görüşe nasıl ulaştığını bilemiyoruz. Yazdığı 160 eserin hepsi de kaybolmuştur.