Frezya (Freesia) Çiçeği ve Bakımı

Frezya Iridaceae (Süsengiller) familyasının bir cinsidir: Freesia. Çeşitli renklerde, katmerli, katmersiz 14 ana türü ve birçok kültivarları vardır. Eski tip türleri yeni kültivarlara göre daha güzel kokuludur. Türkiye’de frezya ve arpa çiçeği isimleriyle tanınıyor.

Özellikleri​

Frezya serin mevsimlerde aktiftir. Sıcak yaz aylarında yaprakları kurur ve soğanları (korm) uyku halinde bekler. Sonbaharda yeniden kökler ve yapraklar geliştirmeye başlar. İnce kılıç yaprakları düz yukarı doğru gelişir. Yaprak boyu 15-30cm civarlarındadır. Bir soğan (korm) her yıl birkaç soğan haline gelerek çoğalır. Soğanları küçüktür.
Kış sonunda veya ilkbaharda yılda bir defa çiçek açan frezyalarda çiçek sapındaki çiçek sayısı sabit değildir. Bir çiçeklenme zamanında, çiçek açmasından önce ve sonra yapraklıyken yeni soğanını ne kadar güçlendirmişse bir sonraki yıl ona göre sayıda çiçek açar. İyi ve güçlü yapılanmış bir soğanın çıkardığı çiçek sapı biraz yükseldiğinde iki üç ayrı çiçek sapına ayrılır ve her birinde birçok çiçekler sırasıyla açar.
Frezyanın soğan dediğimiz toprak altı ana gövdesi kat kat soğan yapısında değildir. Yumru yapısındadır. Soğan şeklinde ve soğan gibi dış kabuklara sahip olduğu için soğan denmesi yaygındır. Aslında kormdur. Frezyalar glayöllerde olduğu gibi, ilkbaharda yapraklanıp gelişirken mevcut soğanını daha doğrusu kormunu harcar ve bitirir. Bir yandan da gelecek yıl için yeni bir korm oluşturur. Genelde yeni oluşan bir büyük korm yanında birkaç irili ufaklı korm daha üretirler.

Habitat​

Frezyaların ana vatanı Afrika’nın doğusunda Kenya’dan güneye doğru, Güney Afrika’yı da kapsayan bölgelerdir. En çok Frezya türleri Cape ve civarlarındadır.

Kullanım​

Kesme çiçekçilikte kokusu ve güzelliğinden ötürü kullanılır. Beyaz frezyalardan gelin buketi yaparlar. Parfümcülükte de önemlidir. Ayrıca frezya bahçe-balkon süs bitkisi olarak yetiştirilir.

Kışa dayanıklılık​

Kış soğuklarına dayanıklılıkları türüne göre -6C ile -12C dereceler arasında değişir. Tüm kıyı bölgelerimizde frezya soğanlarını sonbaharda ekerek bahçelerde rahatlıkla yetiştirebilirsiniz.
Diğer yerlerde ise kış soğuklarına göre bilinçlice hareket etmek gerekir. Mesela Ankara’da (merkez ilçe) soğanlar 10cm derine gömülürse sorun olmaz. Açıklık yerlerde ve daha yüksek kesimlerde ayrıca toprağın yüzeyi kuru yapraklarla örtülmelidir.
-15C derece ve daha ağır don olayları olan yerlerde frezyalar bahçelere ilkbaharda, sümbüllerin çiçek açtığı zaman ekilmelidir. Ya da sonbaharda büyük ve derin toprak saksılara dikilerek kış boyu limonluklarda, soğuk seralarda veya soğuk camekan balkonlarda tutulmalı.

Yetiştirme, bakımı​

Soğanları bahçeye dikecekseniz toprağı önce çapalayıp kontrol edin. Toprak yumuşak, kolay ufalanan yapıda ve humuslu ise hiç sorun yok. Sadece az miktar doğal gübre karıştırıp soğanları ortalama 15cm mesafe ile 5cm kadar derine gömün. Toprak elverişli değilse bitkisel çürüntüler, kum ve yanmış koyun gübresi karıştırıp terbiye ettikten sonra frezya soğanlarını ekin.

Saksıda frezya yetiştirmek​

Aslında az sayıda frezya yetiştirecekseniz en iyisi saksıda yetiştirmektir. Çünkü bahçede yerde olunca güzel kokusundan nasiplenmek pek mümkün olmuyor.
Ne zaman dikeceğinizi yukarıdaki gibi saptayın. Soğanları birkaçını en az 12cm derinliği olan küçük bir saksıya dikebilirsiniz. Aralarında en az 5cm mesafe bırakmalısınız. Saksı kenarı ile de o kadar mesafe olmalı. Frezya soğanlarını en üst uç kısımları toprağın 5cm altında kalacak şekilde dikeceksiniz. Saksıyı çok iyi güneş alan bir yerde bulundurun. Soğanları ilkbaharda ekecekseniz saksı toprak saksı veya seramik saksı olmalı ki toprak ısınmasın. Sıcak toprakta soğanlar aktifleşmeyebilir. Bundan dolayı saksıları önce kuzey cephe soğuk ve güneşsiz bir yerde tutun. Yapraklar toprak dışında görünür görünmez güneşli yere alın.

Evde frezya​

Evlerde yetişmez. Dışarıda yetiştirip çiçeklendirdikten sonra çiçekleri solana kadar evde misafir edebilirsiniz. Evi mis gibi kokutur. Çiçekler geçince frezyaları tekrar iyi güneş alacağı yerine çıkarın.
Bazı dış kaynaklarda evde frezya başlığı altında verilen bilgiler de zaten aynen bu yönde. Yani evde diyorlar ama çiçeklendirene kadar şunu yapın bunu yapın gibi tavsiyeleri ancak ve ancak dışarıda yapabilirsiniz. En iyisi onlara kulak asmayıp benim dediğim gibi yapın. Dışarıda yetiştirdiğiniz frezyalarınız ne zaman çiçek açarsa o zaman çiçekleri solana kadar eve misafir edin.

Sulama​

Yaprakları yemyeşil kaldıkça siz de sulamayı bırakmayın. Sararma hafiften başladığında artık hiç sulamayın. Yapraklar kupkuru olana kadar gelecek yıl için hazırlanmış soğanların olgunlaşması, yapılanmaları devam eder. Kuruma bittiğinde soğanları söküp sonbahara kadar çok serin olmayan, çok fazla sıcak da olmayan bir yerde saklayın. Ya da hiç sökmeyebilirsiniz. Sonbaharda havalar iyice soğuğu zaman yapraklanırlar.
Sulamada toprak niteliği önemlidir. Kumlu ve suyu hemen süzdüren toprak en sağlıklısıdır. Suyun biriktiği, kolay süzülmediği ya da bir türlü kurumayan topraklar frezyalar için sakıncalı. Yanlış toprak kullanmışsanız sulama aralıklarında toprağın önemli derecede kurumasını bekleyin.

Soğanlarının üretimi​

Tek frezya soğanı (kormu) yapraklanma ve çiçeklenme ile tükenir. Fakat eskisinin yerine bir büyük soğan (korm) ve birkaç tane daha irili ufaklı soğanlar oluşur. Yani bu şekilde frezyalar kendi kendilerine çoğalıyor.
Tohumdan üretmek de mümkün. Tohumdan yetişen frezyalar çok çabuk büyük. İkinci ya da üçüncü yılda çiçek açacak kadar gelişmiş olurlar.
Frezya tohumları tamamen olgunlaşıp kuruduğunda alıp sonbahara kadar saklayın. Yaz sonunda veya sonbaharda tohumları önce 24 saat kadar suda bekletin. Toprağa 2cm derine gömerek ekmelisiniz. Bir ay içinde çimlenirler. Olmazsa ilkbaharda çimlenecekler demektir. Frezya mini fideleri ilk gelişim mevsiminde kuru nohuttan küçük olmayan korm oluşturmaları gerekiyor. Bunu başardınız mı tamamdır.

Problemler​

Eğer soğanları sonbaharda değil ilkbaharda ekecekseniz: İlkbaharda frezya soğanı ekmede zamanlama çok önemlidir. Biraz geç kalırsanız çiçek açana kadar havalar epeyce ısınmış olur ve sonuçta çiçekler çok fena deforme, çirkin şekilde açarlar. Çiçek sapı anormal ve sağlıksız uzunlukta olur. Bu sorunlar evde çiçek açtırılmaya çalışılan frezyalarda da görülür.
İklimi uygun yerlerde sonbaharda ekilenler eğer kışın yapraklanmışlarsa (genelde kış ortasından sonra çiçek sapı da çıkarılar), -4C derece ve daha fazla soğukta yapraklar ve çiçek sapları donup çürüyebilir. Eğer don olayı yaşanacağı günlerde üzerlerini önce gazete sonra muşambayla örterseniz zarar görmezler.
Korm (soğan) hastalıklanması ve çürümesi olabiliyor. Kumlu toprak, uzun süre güneş alan ve esintilere açık yer sayesinde bu risk bir hayli azalır.