·5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununa tabi olarak işe girenler;
- Çalışma gücünün en az %40'ını kaybettiğini belgeleyerek özürlü olarak işe girmiş olanlar, en az 15 (on beş) yıl fiili hizmet süresini doldurdukları takdirde istekleri üzerine emekliye ayrılabilirler ( 39. Maddenin J Bendi).
- 5434 sayılı Kanuna tabi olarak çalışırken herhangi bir hastalık veya kaza sonucu çalışma gücünü kaybederek (hayatını çalışarak kazanamayacak derecede) malul duruma düşenlere 10 yıllık emekliliğe tabi hizmetleri olmaları halinde aylık bağlanır. Yukarıda 1. ve 2. Maddelerde bahsi geçenlerin ölmeleri halinde dul ve yetimlerine de Sandıkça aylık bağlanır. ( madde 53)
- 5 sene emekliliğe esas bir hizmette bulunmak şartıyla tedavisi mümkün olmayacak bir şekilde malul duruma düşen adi malullere 15 sene hizmetleri varmış gibi aylık bağlanır. Ancak bu aylıklar dul ve yetimlere intikal etmez. ( 53 üncü maddenin son paragrafı )
- 5434 sayılı Yasaya tabi olarak çalışırken (en az 5 yıl fiili hizmeti olmak kaydıyla) veya 5434 sayılı Yasaya göre emeklilik hakkını kazanmış ya da emekli aylığı alırken ölmüş olanların yaşları ne olursa olsun malul ve muhtaç erkek çocuklarına emekli aylığı bağlanır.(74. Madde)
· 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu'na tabi olarak işe girenler;
- Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce malul sayılmayı gerektirecek derecede hastalık ve arızası bulunan ve bu nedenle malullük aylığından yararlanamayan veya Sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaya hak kazanmış durumda olan sigortalılar, yaşları ne olursa olsun, en az 3600 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları pirimi ödenmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığından yararlanırlar.( 60. Maddenin C bendinin a ve b fıkraları)
- Malul sayılanlara (çalışma gücünün 2/3'ünü ya da iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60'ını yitirdikleri resmi sağlık kurulu raporuyla saptanan) emekli aylığı bağlanabilmesi için toplam 1800 gün ve en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinin her yılı için ortalama 180 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası pirimi ödenmiş olması gerekmektedir ( 54. Maddenin C Fıkrası).
- 506 sayılı Kanun kapsamında sigortalı çalışırken (en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup sigortalılık süresinin her yılı için ortalama 180 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası pirimi ödenmiş olması kaydı ile) yaşlılık aylığı almaya hak kazanmış veya yaşlılık aylığı alırken, ölenlerin malul ve muhtaç erkek çocuklarına (Sosyal Sigortaya yahut Emekli Sandığına tabi çalışmalarından dolayı gelir ve aylık almama şartıyla) aylık bağlanır. (23.Madde'nin C Bendinin b Fıkrasının 5. Paragrafı ve 68.Madde'nin C Bendinin b Fıkrasının 5. Paragrafı)
·1479 sayılı Bağ-Kur Kanunu'na tabi olarak çalışanlar;
- Çalışma gücünün en az üçte ikisini yitirerek malul duruma düşenlere en az 5 (beş) tam yıl Bağ-Kur primi ödemiş olmaları ve yazılı istekte bulunmaları şartıyla malullük aylığı bağlanır ( 29. Madde).
- Bağ-Kur' da fiili sigortalılığı devam ederken bir iş kazası veya meslek hastalığı sonucu çalışma gücünün en az üçte ikisini kaybedenler için 5 yıl sigorta primi ödenmiş olma şartı aranmaz.
- En az 3 (üç) tam yıl Bağ-Kur pirimi ödemiş olmaları şartıyla ölen Bağ-Kurulunun veya 5 (beş) tam yıl Bağ-Kur pirimi ödeyerek malulen emekli olduktan sonra ölen yada herhangi bir şekilde yaşlılık aylığını hak eden ya da yaşlılık aylığı alırken ölen Bağ-Kurulunun malul ve muhtaç erkek çocuklarına aylık bağlanır.(Madde 41)
Aylığı almakta olan aile reisinin aylığı; eşinin de bu aylığı hak etmesi halinde veya bu aylığı alma hakkına sahip biriyle evlenmesi durumunda % 50 oranında artırılmaktadır. 2022 sayılı Yasaya göre aylıklar üç ayda bir peşin olarak alınır. Aylık bağlananlar devlet hastanelerinde ücretsiz tedavi görürler.
ENGELLİLERİN İSTİHDAMI
Özürlülerin istihdamı 1475 sayılı İş Yasasına göre işçi statüsüne göre (kamu veya özel sektör), 657sayılı Devlet Memurları Kanununa göre memur statüsünde ve kendi nam ve hesabına serbest meslek erbabı statüsünde gerçekleşmektedir.
1475 SAYILI İŞ YASASINA GÖRE
-1475 sayılı İş Yasası, İş ve İşçi Bulma Kurumunu özürlülerin istihd******* yetkili ve sorumlu kılmıştır.
-1475 sayılı İş Kanununun 25. Maddesine göre 50 ve üzeri işçi istihdam eden işverenlerin %3 oranında özürlü çalıştırma zorunluluğu bulunmaktadır.
-1475 sayılı İş Yasasının 98. Maddesine göre, yükümlü olduğu halde özürlü istihdam etmeyen işverenlerden 1999 yılı için 124.000.000.-TL ceza alınmakta olup, bu ceza her yıl Vergi Usul Kanununun yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanmaktadır.
-Özürlü istihdam etme yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenlerden toplanan ceza paraları, özürlülerin mesleki eğitim, mesleki rehabilitasyon, kendi işini kurma ve bu gibi projelerde kullanılmak üzere İş ve İşçi Bulma Kurumunda toplanmaktadır.
-Yasal yükümlülüğünden fazla özürlü istihdam eden işverenlerin, kontenjan fazlası özürlüler için 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu'na göre ödemeleri gereken işveren sigorta prim hisselerinin %50'sini hazine ödemektedir.
-Ankara, İstanbul, İzmir, Adana ve Bursa illerindeki İş ve İşçi Bulma Kurumu şubelerine işverenler tarafından verilen normal, özürlü ve eski hükümlülere yönelik işgücü talepleri internette iibk.pcu.org.tr. adresinde yayınlanmakta ve her hafta güncelleştirilmektedir.
İş arayanlar, anılan şube müdürlüklerinde kayıtlı açık işlere yukarıda belirtilen internet adresinden yararlanmak suretiyle de ulaşabilirler.
657 SAYILI DEVLET MEMURLARI KANUNUNA GÖRE
-Kurum ve kuruluşların sakat memur çalıştırma yükümlülüklerinin yerine getirilmesinin takip ve denetiminden Devlet Personel Başkanlığı yetkili ve sorumludur.
-Bu yasaya göre %3 oranında özürlü istihdam etme zorunluluğu bulunmaktadır.
-1997/71 sayılı Başbakanlık Genelgesi ve "Sakatların Devlet Memurluğuna Alınma Şartları İle Hangi İşlerde Çalıştırılacakları Hakkında Yönetmelik " gereğince;
Özürlü açığı bulunduğu sürece, kamu kurum ve kuruluşlarına, Nisan-Mayıs, Temmuz- Ağustos, Ekim-Kasın dönemlerinden birinde veya birkaçında sınav açma zorunluluğu;
Sınav duyurularını Nisan-Mayıs dönemi için en geç Mart ayı, Temmuz-Ağustos dönemi için en geç Haziran ayı, Ekim-Kasım dönemi için en geç Eylül ayı sonuna kadar Devlet Personel Başkanlığına gönderme yükümlülüğü;
İşin özelliği gerektirmediği sürece sakatlık grupları arasında bir ayrım yapılamayacağını, sakatlık oranına bir üst sınır getirilmeyeceği hükme bağlanmıştır.
KENDİ HESABINA ÇALIŞANLAR
-24 Şubat 1999 tarih ve 23621 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan "Maliye Bakanlığı Gelir Vergisi Genel Tebliği" sakatlık indiriminin kimlere uygulanacağını belirtmektedir. 4369 sayılı Kanunla Gelir Vergisi Kanununda değişiklik yapılmış ve sakatlık indiriminin kapsamı genişletilmiş ve kapsama;
Özürlü serbest meslek erbabı,
Serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişiler,
Basit usulde vergilenen bazı esnaf ve sanatkarlar da dahil edilmiştir.
-Kendi işini kurmak isteyenlere Halk Bankası özürlü girişimci kredisi vermektedir.
-572 sayılı Kanun Hükmünde Kararname belediyelere ait ve belediyeler tarafından işletilen veya kiraya verilen büfeler, otoparklar gibi işyerlerinin özürlüler tarafından işletilmesi konusunda kolaylıklar sağlanması hususunu hükme bağlamıştır.
-1475 sayılı İş Yasasına göre, sorumlu olduğu halde istihdam etmeyen işverenlerden alınan ve İş ve İşçi Bulma Kurumunda toplanan ceza paraları özürlülerin kendi işini kurmalarında da kullanılmaktadır.
-Kendi işini kurmak isteyen özürlüler bulundukları yerde Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfına müracaat edip, yardım talebinde bulunabilmektedir.
