Bilim Insanları Arasında Inançlar Ve Ateizm

Bilimsel teoriler, şahsi inançlarla olan ilişkilerinden ötürü değil, bilimsel değerlerinden ötürü kabul görür veya reddedilirler. Evrim Teorisi de, diğer bilimsel teoriler gibi, din ile olan ilişkisinden ötürü değil, somut bir gerçeği ortaya koyduğu için kabul edilmektedir​

Dünya genelinde, özellikle de bilimsel gerçeklerin halk arasındaki kabulünün ortalama altı seviyede olduğu ABD ve Türkiye gibi ülkelerde, halkın evrimi anlama ve onu, var oluşun kökenlerini izah eden bir doğa yasası olarak kabul etme oranları artmaya başladıkça, bilim düşmanları ve gerici kitleler aracılığıyla evrimi ya da genel olarak bilimi “ateizm” ile eşdeğer gösterme çabalarında da bir artış gözleniyor.

Bu nedenle, bir bilim sahası olan evrimsel biyolojinin ve genel olarak bilimin ateizm/teizm konusundaki tutumuna bir bakış atmakta ve bazı yanlış anlaşılmaları netleştirmekte fayda görüyoruz. Zira evrimin bilim insanları arasında kabul görmediği ve/veya bilim insanlarının genellikle ateist oldukları yönünde çok ciddi yalanlar halk arasına düzenli olarak yayılıyor. Bu yalanların amacı, bilime ısınmaya başlayan toplumları bilimden ve sorgulamadan uzak tutmak. Sosyal medyada da bu propagandanın sıklıkla karşımıza çıkıyor olması, bu yazının elzem olduğunu gösteriyor. Bu yalanları tamamen ve kökünden kazımak, ülkemizin insanlarının bilime olan önyargılarını kırması için çok büyük bir adım olacaktır diye düşünüyoruz.

Evrimin Bilim İnsanları Arasındaki Kabulü
Öncelikle, evrimin bilim insanları arasındaki kabulünden başlayalım. Şunu çok iyi anlamak gerekiyor ki, bilimde bir teori, sırf çeşitli inançları çürütüyor veya onları destekliyor diye bilim insanları tarafından kabul görüp, reddedilmez. Bilimsel teoriler, şahsi inançlarla olan ilişkilerinden ötürü değil, bilimsel değerlerinden ötürü kabul görür veya reddedilirler. Elbette ki tekil bilim insanlarının tekil görüşleri, çeşitli bilimsel teorilere yakınlıklarını veya uzaklıklarını etkileyebilir. Ancak bilim camiasının profesyonel ortak görüşü (konsensusu) söz konusu olduğunda, şahsi inançların bilimsel gerçeklerin kabulü üzerindeki etkisi önemsenmeyecek kadar azdır.

Evrim Teorisi de, diğer bilimsel teoriler gibi, din ile olan ilişkisinden ötürü değil, somut bir gerçeği ortaya koyduğu için kabul edilmektedir. Ne var ki, bilim camiasının Evrim Teorisi’ni kabul etmesi hiç de aceleyle veya kolay olmamıştır. Tam tersine, son derece ateşli ve çok sayıda üst düzey bilim insanını barındıran kavgalara ve anlaşmazlıklara sebep oldu (bunu da bir diğer yazıda anlatabiliriz). Bunun bir kısmı kişisel çekememezlikler ve şahsi inançlara dayalı nedenlerle olduğu gibi, büyük çoğunluğu bilim camiasının genel şüpheci ve sorgulayıcı tavrının etkisinden kaynaklandı.
Ne var ki bu kavgaların hiçbiri, mesleği profesyonel bir şekilde gerçekleri araştırmak ve ortaya koymak olan bilim insanlarının nihayetinde evrimi bir doğa yasası, Evrim Teorisi’ni ise bu yasanın en güçlü açıklaması olarak görmesi önünde bir engel teşkil etmedi.

Evrimin somut bir gerçeklik olduğu anlaşıldıktan sonra, Evrim Teorisi’nin bu yasayı ne kadar güçlü bir şekilde izah edebildiği çok geçmeden anlaşıldı. Günümüzde de, evrimin tüm bilim insanları arasındaki kabulü %90’ın üzerinde, ödüllü ve saygın bilim insanları arasındaki kabulü %98’in üzerinde, biyologlar arasındaki kabulü ise %99’un üzerindedir. Yani evrimin bir gerçek olması konusunda bilim insanları arasında dikkate değer hiçbir tartışma bulunmamaktadır.

Bilim İnsanları Arasında Teizm, Deizm ve Ateizm
İkinci olaraksa söylenmesi gereken en önemli nokta, evrimin kabulünün inanç veya inançsızlık ile doğrudan bir ilgisi olmamasıdır. Özellikle de bilim insanları arasında... 2009 yılında Pew Araştırma Merkezi tarafından bilim insanları arasında yapılan bir araştırmaya göre, bilim insanlarının %33’ü kutsal kitaplarda anlatılan Tanrı’ya inanmaktadır (yani teisttir). Yine bilim insanlarının %18’i, kutsal kitaplara inanmasalar da, bir yaratıcıya inanmaktadırlar (yani deisttirler). Bu veriden görülebileceği üzere, bilim insanları arasında “inançlı olma” oranı %51 dolaylarındadır.



Görsel 1: Farklı ülkelerde insan evriminin halk arasındaki kabulü
Kaynak: New Scientist


Görsel 2: Halk arasında böyle bir yargı tam olarak oluşmamış olsa da, bilim insanları evrimin gerçek olduğunu ezici bir görüş birliğiyle kabul etmektedirler. Kaynak: Pew




Aynı araştırmanın sonuçlarına göre, bilim insanlarının %41’i kendilerini hem kutsal kitaplara, hem de yaratıcı bir güce inanmayan, yani ateist olarak; %7’si ise “kararsız” veya “diğer” olarak tanımlamıştır. Bu açıdan bakılacak olursa, bilim insanları arasında ateist, bilinemezci (agnostik) ve diğer olanların (bunlara kolaylık olması için kısaca “ateist” diyelim) oranı %49’dur.

Bu veriler, kimi zaman evrim karşıtları ve bilim düşmanları, kimi zamansa aşırı fanatik ateistler tarafından ileri sürülen bir diğer hatalı iddiayı çürütmektedir: Bilim insanlarının çoğu, inançsızlardan veya ateistlerden oluşmamaktadır.

Dolayısıyla “Bilim insanı dediğin ateist olur.” gibi bir genelleme doğru değildir.

Bilim insanları arasındaki inanca yönelik görüşlerle ilgili tek araştırma Pew Araştırma Merkezi’ne de ait değildir. 2015 yılında Rice Üniversitesi tarafından Fransa, Hong Kong, Hindistan, Tayvan, Türkiye, ABD ve İngiltere’deki bilim insanları arasında yapılan bir çalışmaya göre, teist/ateist oranının yine %50’ye %50 civarındadır. Hindistan, İtalya, Tayvan ve Türkiye’deki bilim insanları arasında inançlılık oranı daha yüksektir; ama araştırmadaki diğer ülkelerde daha düşüktür. Dolayısıyla bu konudaki veriler, birbirinden çok farklı dokuda olan ülkelerde yapılmasına rağmen, tutarlılık göstermektedir.

Bir İstisna...
Bu genel gidişata bir istisna olarak, Nature dergisi editörüne Edward Larsson ve Larry Witham tarafından gönderilen 23 Temmuz 1998 tarihli şu araştırma mektubu gösterilebilir:


Nature dergisinde yayımlanan bu mektuba göre, “üstün” bilim insanlarının çoğunluğu ateist (%72.2) veya de facto ateist ve agnostiktir (%20.8). Sadece %7’si teisttir.

Bu mektupta anlatılan bir çalışmaya göre, ABD Ulusal Bilimler Akademisi üyesi olan 1000 adet”üstün” bilim insanı üzerinde yapılan çalışmada:

• Tanrı’ya inanmayanların (mutlak ateistlerin) oranı %72.2,

• Şüphe duyanların (agnostiklerin ve de facto ateistlerin) oranı %20.8,

• Teist oranları da %7 civarında,

çıkmıştır. Ancak bu “üstün bilim insanı” tanımı rastgele yapıldığı ve örneklem kısmen daha küçük olduğu için, bu araştırmaya birazcık dikkatli yaklaşmakta fayda var. Her ne kadar araştırma, 1914 yılında yapılan bir çalışmayı tekrar edip, ateist oranlarının arttığını iddia etse de, araştırmanın 1998 tarihli olduğu ve daha önceden bahsettiğimiz çalışmalardan birazcık eski olduğu da vurgulanmalı. Son olarak, bu bir makale olarak değil, bir “mektup” olarak yayınlanmıştır. Ancak yayınlayan editörün Nature dergisi editörü olması, bu mektubu neredeyse akademik makale düzeyinde görebilmemize neden olmaktadır. Tüm bunlar bir arada değerlendirilmelidir.1

Bilim İnsanları ve Genel Halk Arasındaki Uyumsuzluk
Peki o zaman bilim insanlarının genellikle ateist olduğuna yönelik “mit” nereden kaynaklanmaktadır? İfade hatasından...

Bilim insanları arasında ateizmin daha yaygın olduğuna yönelik düşünce, bilim insanları ile genel halk arasında inançlara yönelik uyumsuzluktan kaynaklanmaktadır. Bilim insanları ile genel halk arasında inanç oranlarında görülen uyumsuzluk, hatalı bir şekilde, sanki bilim insanlarının çoğu ateistmiş gibi lanse edilerek, yanıltıcı bir forma sokulmaktadır.

Aslında olan şudur: Yapılan tüm araştırmalar, bilim insanları arasındaki ateist ve agnostik oranlarının, genel popülasyona göre daha yüksek olduğunu göstermektedir. Bu durum, aşağıdaki grafikte net bir şekilde görülmektedir:

Bilim insanları ve genel halk arasında dinî inançlar. Genel halkın %83’ü teist, %12’si deist, %4’ü ateist iken; bilim insanlarının %33’ü teist, %18’i deist, %41’i ateisttir. Kaynak: Pew

Evrimsel Biyologlar Arasında Teizm, Deizm ve Ateizm
Bu, bilim insanlarının genelinde böyledir. Bilim insanları, genel halka kıyasla ateizme daha yakındır. Evrimsel biyologlar arasında da bu durum farklı değildir:

American Scientist tarafından yapılan bir araştırmada2, evrimsel biyologların %87.7’si kendisini “natüralist” (“doğalcı”) veya “natüraliste yakın” olarak, yani doğanın hiçbir doğaüstü güç ile ilişkilendirilemeyeceğini düşünen kişi olarak tanımlamıştır. %2.3’ü “teist veya teizme yakın” olarak, %5.8’i ise “deist ve deizme yakın” olarak tanımlamaktadır. %2.7’si ise “diğer” ya da “cevap vermek istemeyen” kategorisinde değerlendirilmektedir. Araştırmadan bir grafik, buradan görülebilir:

Bu araştırmalarla ilgili şu ufak parantezi açmakta fayda var: Elbette, araştırmada sorulan sorunun soruluş biçimi, verilen cevapları etkileyebilmektedir. Örneğin bir insana “Ateist misiniz?” diye sormak ile, “Natüralist misiniz?” diye sormak arasında fark bulunmaktadır. Örneğin “ateizm” daha ziyade bireyin din felsefesi çerçevesindeki konumunu belirlerken, “natüralizm” daha ziyade doğa felsefesi çerçevesindeki konumları ile ilgilidir. Bunlar birbirine çok yakın olsa da, sorunun soruluş biçimi cevapları etkileyebilmektedir. Örneğin kimi insan, kelimenin halk arasındaki olumsuz anlamı dolayısıyla kendini “ateist” olarak yaftalamaktan hoşlanmasa da, “natüralist” olarak nitelendirmekte bir sakınca görmeyebilir.

Buna rağmen, evrimsel biyologlar arasında teist ve deist oranlarının, bilim insanlarının geneline göre daha düşük olduğu söylenebilir. Öte yandan, Pew Araştırma Merkezi’nin sonuçlarına bakacak olursak, “biyoloji ve tıp”, “kimya”, “yerbilimleri” ve “fizik/astronomi” olarak kategorize edilen alanlardaki bilim insanları arasındaki ateizm oranları dikkate değer miktarda farklı değildir. Bu durum, aşağıdaki grafikte görülebilir:

​